شناخت یعنی چه و چرا و چگونه تحقیق می کنیم؟
درآمد
چرایی شناخت تعریف مفهوم بررسی پیشینه ی شناخت در علوم اجتماعی و انسانی جدال بر نحوه دریافت شناخت در درون علوم اجتماعي تعریف و نظر نهایی من از شناخت انواع شناخت مطلبی کلی درباره ی علوم شناختی دلایل شناخت چگونگی شناخت کسب شیوه های شناخت چرا تحقیق می کنیم؟ تعریف مفهوم بیان دلایل چرایی تحقیقات اهداف انجام تحقیق های علمی چگونه تحقیق می کنیم؟ سطح هستی شناسی سطح معرفت شناسی انواع تحقیق(مدل اول) انواع تحقیق (مدل دوم) لزوم بهره گیری از روش منطق تحقیق نوین در مراحل چگونگی انجام یک تحقیق سطح روش شناسی مکاتب و مراحل عمده روش شناسی تحقیق اخلاق تحقیق تهیه ی پروپوزال یا پیشنهاد تحقیق انتخاب لایه های مختلف چگونگی انجام یک تحقیق رعایت اصول تحقیق و مراحل مختلف آن جمع بندی و منابع درآمد در نظر دارم که ابتدا شناخت را از جنبه های مختلف تعریف کنم تا مقصود از آن در تخصص جامعه شناسی روشن گردد. سپس به چرایی (بیان دلایل)و چگونگی (کیفیت و نحوه ی انجام کار) شناخت و تحقیق می پردازم. به لحاظ لغت شناسی و معادل گیری مناسب ، برای اصطلاح شناخت، معادل های انگلیسی زیادی وجود دارد. مانند موارد زیر:
-Knowledge : معرفت، شناخت آریانپور/ جامعه شناسی علم عنایت/ هگل دانایی ادیب سلطانی/ جستارهای فلسفی دانش رضوی / اصول علمی -Cognition : شناخت آریانپور / جامعه شناسی معرفت، شناختگی عنایت / هگل علم، ادراک جوادی / فلسفه -Episteme : دانش، شناخت دریابندری / دولت (بریجانیان، 1381، 128) که نهایتاً در این مرورها بر Knowledge تاکید نموده و مقصود نهایی همین واژه است.
واژگان کلیدی: شناخت ، تحقیق، معرفت شناسی، روش شناسی.
1- چرایی شناخت
1-1- تعریف مفهوم : شناخت[1]،
اصطلاحی کلی است که برای نشان دادن همه جنبه های گوناگون دانستن از جمله ادراک، داوری، استدلال، به خاطرآوردن، تفکر و تصور به کار می رود و به طور سنتی برای معرفی یک وجه تجربه که با تمایل و انفعال فرق دارد به کار برده شده است. پس به صورت خلاصه شناخت یعنی«مجموعه ای از اعتقادها، افکار، نگرش ها، انتظارها و رویدادهای ذهنی دیگر».(روزنهان و سلیگمن، 1385 ، 539) شناخت یک مسئله بسیار قدیمی است و............
برای تهیه فایل کامل این مطلب، لطفا اینجا را کلیک فرمایید. موفق باشید.
بیش از دو هزار سال از عمر آن می گذرد. در فلسفه و حکمت اسلامی بابی تحت عنوان «نظریة المعرفة» یعنی «نظریه شناخت» وجود ندارد ، ولی اغلب مسائلی که در باب شناخت مطرح است به طور متفرقه در مسائل مربوط به علم، ادراک، عقل و معقول، مسائل مربوط به وجود ذهنی و مسائل مربوط به نفس و کیفیات نفسانی مطرح شده است. افلاطون سه جنبه را برای روح تشخیص داده بو: عقلانی، هیجانی، اخلاقی یا شناختی، انفعالی، تمایلی. ارسطو این نظر را به منظور متمایز ساختن قابلیت های ذهنی یعنی قابلیت های تعقلی یا استدلال ( شناختی یا فکری یا عقلانی) و شهوانی(هیجانی و اخلاقی) تغییر داده است. این گروه سه گانه: شناخت، احساس یا انفعال و تمایل در قرن هجدهم از طریق تیتنس(1807- 1736) و کانت (1724-1804) به صورت طرحی برای طبقه بندی کارکردهای روانی احیاء شد. بنابراین از قدیم به اهمیت این مسئله، کم و بیش پی برده بودند ولی امروز فلسفه های دنیای جدید بیشتر و بیشتر در اطراف نظریه شناخت دور می زند. 1-2- بررسی پیشینه ی شناخت در علوم اجتماعی و انسانی «در رویکردی نخستین نظریه های شناخت را می توان به دو جریان بزرگ تقسیم کرد: واقع گرایان که برای آنها شناخت در تماس با جهان بیرونی شکل می گیرد و ذهن گرایان که برای آنها لازمه ی شناخت تولید پنداره ها و بازآفرینی جهان پیرامونی است.» (دورتیه، 1386، 370) که در ادامه به بررسی پیشینه ی شناخت در علوم اجتماعی و انسانی می پردازیم: از قرن 19 تا سال 1945 علوم اجتماعي ريشه در دوران آن زمان كه آموزش علوم طبيعي در غرب بر دو پايه قرار گرفت، دارد. و آن دو پايه عبارتند از: الف- الگوي نيوتوني كه بر انديشه توازن ميان گذشته و آينده در تصوري شبه الهياني[2]استوار بود. ب- دو گانه‌گرايي كارتي ميان طبيعت و انسان با روح و جسد، امر مادي و امر معنوي (روحي) قرن 19 ميلادي دوران شكل‌گيري تخصصهاي علمي و حرفه‌‌اي كردن[3] با تعادل و تخصص گرایی[4] در شاخه‌هاي فرعي شناخت بود. طبيعت بحث علمي در آن دوران اين بود كه بحث علمي منظم نيازمند تمركز بر حوزه‌هاي مختلفي از واقعيت است و لازم است كه علم به شيوه عقلاني و موازي با فروع شناخت تقسيم گردد. بدين منظور مراكز دانشگاهي سلطنتي[5] و مدارس عالي[6] تأسيس گرديدند. در ابتداي امر مورخان و اساتيد ادبيات و مطالعاتي كلاسيك و نه دانشمندان علوم طبيعي بر اين امر اهتمام ورزيدند. اما دانشگاه‌ها از همان زمان به تدريج دانشمندان علوم طبيعي را به سوي خود جلب نموده و دانشگاه‌ها به عرصه‌اي در جذب و رقابت متقابل ميان دانشمندان علوم طبيعي و پژوهشگران علوم انساني و نيز بين علم و فلسفه گرديد. ايجاد تخصصهاي گوناگون در علوم اجتماعي بخشي از كوشش‌هايي بود كه درقرن 19 به جهت توليد شناخت عيني از پديده اجتماعي بر پايه تجربه‌گرايي با تحقيقات مستقيم و ميداني قرار داشت و اين امر نيز مهم است كه خاستگاه تأسيس علوم اجتماعي در ابتدا در 5 مكان صورت گرفت: 1- بريتانيا 2- فرانسه 3- آلمان 4- ايتاليايي 5- ايالات متحدة آمريكا ملاحظه ديگر اينكه نامگذاري تخصصهاي نوين و استقرار اين اسامي در زبان اصطلاحي تنها در ابتداي اين قرن شكل گرفت بخصوص 5 تخصص اصلي به ترتيب در: تاريخ، اقتصاد، جامعه‌شناسي، علوم سياسي و مردم شناسي (والرشتاین،1992، 14-23) افزون برآن مطالعات شرق‌شناسي[7]جغرافيا، روانشناسي و قانون و مطالعات پيرامون آن در مرحله بعدي نمايان گرديد (والرشتاین،1992، 23 – 28) ظهور اين تخصصهاي جديد با تبلور نظام اقتصاد جهاني بر پاية سلطه طبقاتي غرب مرتبط مي‌باشد. انصباط نظم در ساختار تخصصي علوم اجتماعی[8] اين فرصت را پس از پايان جنگ دوم جهاني بوجود آورد تا چارچوب سازمان يافته‌اي براي بحث‌هاي علمي ثمر‌بخش و مطالعات تحليلي و آموزش نسل‌هايي از متخصصان و نيز ايجاد شناختي به هم پيوسته از نتايج بحث‌هايي علمي در ادبيات تخصصي بوجود آيد و امكان تشخيص علوم اجتماعي را از علوم طبيعي – كه از جهتي به مطالعة حالات غير بشري پرداخته – و از علوم انساني - كه به مطالعة فرهنگ و فرآورده‌هاي معنوي و ذهني مردم متمدن اختصاص دارد – فراهم ساخت. اين پيشرفت از سال 1945 ميلادي شكافي ميان موقعيت فرهنگي دانشمندان علوم اجتماعي و در ديگر سو نظام رسمي علوم اجتماعي فراهم ساخت. 1-3- جدال بر نحوه دریافت شناخت در درون علوم اجتماعي: سه دوره پيشرفت پس از سال 1945 ميلادي، نقش اساسي در اثر‌گذاري برساختار علوم اجتماعي‌ايي - كه از يكصد سال پيش از آن تاريخ در غرب شكل يافته بود - ايفا نمود: 1- پيدايش ايالات متحده بسان قدرت اقتصادي بزرگي در ژئوپوليتيك جهان دو قطبي . 2- رشد بالا در نيروي توليدي و جمعيتي در سراسر عالم كه از 20 سال اول پس از جنگ آغاز گرديد. 3- توسعه كمي و جغرافيايی وسيع در دانشگاه‌ها و دانشجويان و تأثيراتي كه ناشي از افزايش متخصصان علوم اجتماعي بود. ضمن آنكه در پايان دوران استعمار مردم جهان سوم فرصت تأكيد بر وجود خويش (هويت خويش) و رغبت خويش در صيانت از ميراث فرهنگي‌شان – از مفاهيم و مسلمات علوم اجتماعي متعلق به ديگر فرهنگ‌ها – را يافتند. پيش از جنگ آموزش علوم اجتماعي در غرب بر تقسيم‌بندي سه گانه قرار داشت: 1- تقسیم ميان دنياي شهرنشين متمدن (عرصه تاريخ، اقتصاد و اجتماع) و دنياي سنتي[9] ايي كه خارج از غرب مي‌باشد. (عرصة انسان‌شناسي و شرق‌شناسي) 2- تقسيم در درون دنياي متمدن معاصر ميان گذشته (تاريخ) و اكنون (اقتصاد، جامعه و علوم سياسی) 3- تقسيم در داخل علوم اجتماعي فنی[10] ميان مطالعه بازار (اقتصاد) و مطالعه دولت (علوم سياسي) و بررسي جامعه مدني (جامعه) پس از جنگ هر يك از تقسيمات فوق فاقد مرزهاي واقعي گرديدند. بعنوان مثال مي‌توان از ظهور عرصه جديدي تحت عنوان مطالعات منطقه‌اي [11]و مطالعات مقارنه‌اي در حوزه‌هاي تاريخ و جامعه و علوم سياسي و اقتصاد به همين ترتيب (مطالعات نوظهور) نام برد. اكنون مشخص شده است كه نتيجه‌گيري شناختي سرمدي و جهاني [12]با مخاطرات فراواني همراه است. زيرا وضعيت علوم اجتماعي متفاوت با علوم طبيعي كه به پژوهشگر اجازه مي‌دهد كه در مباحثه و مجادلات وارد شوند - در حاليكه حوزه بحث ايشان در سياق واحدي قرار دارد – است. پس از جنگ مشخص شد كه چگونه علوم اجتماعي در قرن گذشته خود محور و جانبدار از غرب (اروپا محوري[13] شده و از اينرو جهان قدرت و سيطره بر موضوعيت مباحث حاكم گرديد. بيش از يك راه به جهت رسيدن به حقيقت موجود است: راه‌هايي غير ارسطويي، منطق توماسي (آكوييني) يا ديالکتيك هگلي موجود است. با اين حال لازم است كه در علوم اجتماعي، استعمار زدايي، (استعمار فكري) صورت پذيرد. و اين چنين اگر علوم اجتماعي به شكل تجربه عملي و بالفعل بحث از معرفت سرمدي[14] نمايد پس ديگري نمي‌تواند آنرا از حيث منطقي بعيد بداند و ممكن است كه امر سرمدي[15] با تشخص و خاص‌گرايي[16] با يكديگر در تناقض نباشند حقيقت علمي حقيقت تاريخي است و هر امر سرمدي بر پايه امور متغير تاريخي بوده و امري مطلق تلقي نمي‌شود. راهي جز قبول تعدد امر سرمدي موجود نيست امري كه همه واقعيت اجتماعي را كه در آن زندگي مي‌كنيم شامل مي‌شود. ايندو پيشرفت مهم در ساختار شناخت از سال 1960 م (والرشتاین،1992، 60) از دو زاويه متقابل در قبال تقسيم معرفت ظاهر گرديد كه مي‌توان به آن عنوان «دو فرهنگي»[17] نهاد. پيشرفت در علوم و رياضي در قرن بيستم در دو حوزه بر علوم اجتماعي تأثير نهاد: - يكي در الگوي فني[18] ايي بود كه پس از جنگ بصورت معرفتي مستند به تطبيق مفاهيم نيوتوني بر پديده‌هاي اجتماعي ظاهر شد و از دهه 30 اين قرن جهان را با تقسيم‌بندي جهان مادي و معنوي پيش فرض خود گرفت و نيز اينكه جهان «بسيط» بوده و در آن قوانين ثابتي حاكم است. و لكن اين الگو نه در علوم طبيعي و نه در علوم اجتماعي مورد پسند واقع نگرديد. - الگو و عرصه ديگر در تطور اخيردر علوم طبيعي بر غیرخطی[19] در مقابل خطی[20] و بر پيچيدگي[21] در مقابل ساده‌سازي(آسان‌گري) [22] و از عدم جدايي پژوهشگر از ابزار پژوهش ودر نزد برخي از دانشمندان رياضيات بر برتري تفسير و مشاهده كيفي بر محدوديت تفسير به صورت كمي و درجه و ميزان دقت آن، تأكيد مي‌نمايد. و برتر از همه اينها از نو بر تاريخي بودن شناخت انساني تأكيد مي‌كند. به عنوان مثال افكاري چون تفكر دكارتي (دوگانه‌گرايي روح و جسد) و فيزيك نيوتوني خاصه انديشه توازن و تعادل[23] ، نه به دليل نادرستي‌شان بلكه از آن جهت كه براي تفسير قوانين طبيعت و جامعه كافي به نظر نمي‌رسند مورد توجه‌اند. ما در جهاني متغير و متحول و در مقابل آينده‌اي كه غير قابل ارجاع است[24] زندگي نموده و قوانيني كه تدوين نموده‌ايم تنها از امور امكان‌پذير و رخ‌دادني[25] و نه هرگز از زمره امور يقيني[26]اند. تاثير مطالعات فرهنگي[27] در علوم اجتماعي مشابه و موازي با تأثير پيشرفت هاي اخير در علوم طبيعي بوده است. تا پيش از سال 1945 ميلادي، علوم اجتماعي في نفسه به دو فرهنگ تقسيم شده بود. يك طرف عبارت از برپايي علوم اجتماعي به تقليد از علوم طبيعي (عينيت گرايي) بودند و ازاينرو شاهد تلفيق ايندو علم (علوم طبيعي و علوم اجتماعي) و يا ادغام علوم اجتماعي با علوم انساني مي باشيم. اكنون دانشمندان علوم طبيعي شروع به صحبت پيرامون سهم تاريخ (تاريخي بودن شناخت به شكل طبيعي) نمود‌ه‌اند. امري كه محور شناخت در علوم اجتماعي و علوم انساني است. طبقه‌بندي علوم اجتماعي در غرب بر سه اساس متقابل و متناقض با هم[28] شكل گرفته است: 1- مواجهه گذشته با نقيض خود يعني حاضر 2- مواجعه تخصص هاي ايدئولوژيكي با نقيض خود يعني تخصص هاي تكنيكي(تخصص بياني در مقابل تكنيكی) 3- برخورد دنياي متمدن با نقيض خود كه دنياي نامتمدن و وحشي مي باشد. البته همه اين مسايل متضاد با هم، و همواره با درجات مختلف در انديشه دانشمند بوده است. هر چند كه بيان آن به شكل آشكار يا منطقي بسيار مشكل و دشوار مي باشد. این اصطلاح درحالی که بر جنبه فکری و عقلانی ارگانیسم دلالت دارد(که بر ارگانیسم مسلط است) تنها موقعی معنی مناسب را می رساند که در طبقه بندی کارکردهای روانی که به نوبه خود مبتنی بر چارچوب حالت های ذهنی هشیاری و ناهشیاری اند به کار رفته باشد. با توسعه مکتب رفتارگرایی در روان شناسی ، وضعیت پدیده هایی که در حوزه شناخت قرار می گرفتند بحث انگیز و جدال آمیز شد. تاکید بر مفهوم سازی پدیده های مستقیماً مشاهده پذیر و گرایش به درک آن ها در چارچوب محرک-پاسخ موجب شد که مفهوم شناخت از بسیاری نظریه ها و پژوهش های روان شناختی کنار گذاشته شود. علاقه به شناخت در سطح روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی بر روی مشارکت فرهنگِ شناختی و نیز شرایط و پیامدهای مربوط به عدم توافقِ شناختی در میان اعضای گروه تمرکز یافته است. پیشرفت تازه ایی که در مطالعه شناخت به عمل آمده، شبیه سازی فرایندهای شناختی از جمله فرایندهای مربوط به تصمیم گیری از طریق کاربرد کامپیوتر بوده است. اگرچه دراین مطالعات از اصطلاح شناخت به ندرت استفاده شده است اما فرایندهای شناختی نظیر ارتباط، کنترل رفتار از طریق بازخورد اطلاعات، تفکر و محاسبه ریسک و احتمالات در کانون توجه قرار دارد. تلاش دیگری که به عمل آمده تا عمل شبیه سازی این فرایندها که در ماشین های کامپیوتری انجام می شود، محتاطانه از ماشین به انسان و گروه انسانی انتقال و تعمیم داده شود.(گولد و کولب، 1376، 546) ارگانیسم در جریان کار و تجربه، با محیط برخورد می کند و محیط باکار انسان تغییر می کند.لذا انسان به تحریک محیط تکامل می یابدو بازتاب های فکری را به صورت بازتاب های شرطی یا کنش های غریزی در می آورد و آگاهی یا شناخت نتیجه ی این کنش هاست. فرایندهای اندیشه ی انسانی شامل ادراک ، استدلال و یاداوری می باشد. 1-4- تعریف و نظر نهایی من از شناخت: معتقدم که شناخت، تلاش و حرکتی است که از جهل به سوی علم صورت می گیرد.وقتی شروع می شود که ما نمی دانیم و دچار جهل شده ایم. لذا امر شناخت نوعی فرایند است – مانند تشکیل نظریه- و فرایندی بودن آن به این معنی است که از نقطه ای شروع می شود و پس از طی مراحلی مشخص، نهایتاً به نقطه ای ختم می شود و امری ایستایی نیست که دفعتاً حاصل شود یا امری نیست که در آن هیچ گونه تغییر و تحولی وجود نداشته باشد. مکتب و ایدئولوژی بر پایه جهان بینی است و جهان بینی بر پایه شناخت. از اینجا انسان به اهمیت مسئله شناخت پی می برد. آنکه ایدئولوژی اش مثلاً بر اساس جهان بینی مادی است جهان بینی مادیش بر اساس نظریه خاصی در باب شناخت است. آن دیگری ایدئولوژی دیگری دارد بر اساس جهان بینی دیگری و آن جهان بینی بر اساس نظریه ای است که در باب شناخت دارد. این است که قبل از بحث درباره ایدئولوژی ها، مکتب ها و جهان بینی ها باید تکلیف مسئله شناخت روشن باشد. شناخت امری بهم پیوسته ، نسبی، چند جانبه و متغیر به معنای پویاست. اما هر دانستنی را نمی توان شناخت احتساب کرد و مسلماً شناخت دارای انواع متعددی است که در ادامه به برخی از مهم ترین انواع آن به ویژه در حوزه ی علوم اجتماعی اشاره می کنم: 1-5- انواع شناخت: شناخت اجتماعی: بلومر آن را نوعی دانش کنشگر نسبت به جامعه می داند. مانند شناخت دانشجو از استاد. شناخت انتزاعی : شناختی که در اثر یک فکر، اصل اخلاقی و یا یک ذهنیت به وجود می آید. شناخت های مختلف انتزاعی افراد مبتنی بر معانی مختلفی است که کنشگر نسبت به موضوع یا شیء یافته است. شناخت حسی: اشیاء از طریق حس به ارگانیسم اثر می گذارند و به صورت احساس و سپس ادراک در می آیند. (شایان مهر، 1380، 348) شناخت فیزیکی: همان شناختی است که افراد نسبت به اشیاء، ابزارها و وسایل پیرامون حاصل می کنند . شناخت منطقی: ادراک یا تصویر ذهنی دربرخورد با ادراکات یا تصاویر ذهنی پیشین مقایسه و سنجیده می شوند. بر این اساس تعمیم به وجود می آید. از برایند آن مفهوم حاصل می شود.از گسترش مفاهیم است که حکم ایجاد می شود و سپس استنتاج از طریق استقراء یا قیاس شکل می گیرد و در نهایت جهت بخش اراده می باشد واین فرایند شناخت منطقی است. شناخت هنری: مجموعه ی دانش و آگاهی که فرد از درک و دریافت زیبایی ها و ظرافت های محیطی، ادبی و... به دست می آورد. توماس هابس شناخت را «تحقیقی درباره نخستین اصول یا در مورد نخستین علل برای درک چیزی یا موضوعی» می داند که «باید طبیعت و ذات آن موضوع را تعریف کنیم و سپس همه ی خواص آن را به صورت اکیداً قیاسی به دست آوریم» شناخت عقلی: نتیجه ی احساس، ادراک و استنتاج است. شناخت شهودی(اشراقی): شناخت، وضعی و از عالم حس برکنار است و بر اساس عبادت و ریاضت به دست می آید. (شایان مهر، 1380، 348) 1-6- مطلبی کلی درباره ی علوم شناختی علوم شناختی یکی از علوم میان رشته ای و جدید است که موضوع آن شناخت و آنچه به شناخت مربوط می شود می باشد.تمرکز اصلی علوم شناختی بر شناخت های ذهنی است. در این علوم ، ذهن انسان به عنوان سیستم یا شبکه ای در نظر گرفته می شود که اطلاعات را می گیرد، نگهداری می کند، بازیابی کرده و می تواند آنها را تغییر شکل دهد.پس علوم شناختی با مسئله پردازش اطلاعات در ذهن سروکار دارند و در پارادیم رویکردهای پردازشی[29] قرار می گیرند. در این علوم فرض بر این است که اطلاعات از جهان خارج توسط گيرنده‌هاي حسي ما (مثل بينايي يا شنوايي) به داخل شبكه پردازشگر (ذهن) راه مي‌يابد، در حافظه نگهداري مي‌شود و در فرايند تفكر پردازش مي‌گردد. خروجي هاي اين پردازش مي‌تواند گفتار يا رفتار حركتي باشد. البته، بايد توجه داشت كه اطلاعات در اين رويكرد معناي بسيار وسيعي دارد وشامل تمامي دريافت هاي انسان از جهان خارج به‌علاوه تمامي مفاهيم و ادراكاتي می شود كه در درون ذهن انسان به صورت فطري يا اكتسابي وجود دارد. در اواخر دهه 50 و اوايل دهه 60 قرن بيستم ميلادي دانش مربوط به مطالعه ذهن دچار تحولی شگرف شد. در اين سال ها دانشمندان حوزه‌هاي متنوعي چون علم اعصاب ، زبان‌شناسي، روانشناسي، هوش مصنوعي و فلسفه متوجه شدند كه همگي سرگرم حل مسائل مشتركي در مورد كاركرد ذهن هستند و رهيافت هاي متفاوت آنان در جهت حل اين مسائل می تواند مكمل يكديگر باشد. اين انديشمندان معتقد بودند كه مي‌توان با روش هاي غيرمستقيم به بررسي و تحقيق در باره فرايندهاي ناپيدای ذهن پرداخت و محدود كردن روانشناسي به بررسي رفتارهاي قابل مشاهده، آن‌طور كه رفتارگرايان معتقد بودند عملي نادرست است. زیر شاخه های مرسوم این علم عبارتند از: معرفی علوم شناختي، روانشناسي شناختي ،علم اعصاب شناختي، زبان‌شناسي شناختي و فلسفه ذهن.(دورتیه ، 1386، 179-204) با توجه به اهمیت مسئله شناخت ذهنی این علوم در حوزه های وسیعی کاربرد دارد. برخی از این حوزه ها عبارتند از: هوش مصنوعي و ساخت رايانه هايي که بتواند وظايف انسان را انجام دهند، پزشکي و جبران آسيب هاي مغزي و شناختي، آموزش و پرورش، سلامت رواني و اجتماعي، سياست و افکار عمومي، امنيت و دفاع، اقتصاد و بهزيستي، مهندسي و رابطه انسان و فناوري از اهميت بيشتري برخوردارند. همه اين حوزه ها با علوم شناختي رابطه اي تنگاتنگ دارند و به همين دليل رشته هايي چون هوش مصنوعي، آموزش و پرورش شناختي، روان درماني شناختي، شناخت اجتماعي و روان شناسي سياسي، روان شناسي تحليل اطلاعات و رسانه هاي گروهي، علوم دفاعي شناختي، اقتصاد شناختي، مهندسي شناختي و غيره پديد آمده اند تا با استفاده از يافته هاي علوم شناختي در باره مغز و ذهن انسان، زمينه استفاده بهينه از آن را فراهم ساخته، کاستي هاي آن را جبران و از بروز خطاهاي ذهني انسان جلوگيري نمايند.[30] 1-7- دلایل شناخت مباحث و پرسش های زیادی پیرامون شناخت می توان مطرح کرد و برای پاسخگویی به هرکدام راه های طولانی پیمود مانند: ابزار و وسیله انسان برای شناخت چیست؟ منابع شناخت و درجات شناخت کدام اند؟ انواع و اقسام شناخت چیست؟چه موضوعاتی را انسان باید بشناسد و ضرورت دارد (که بشناسد)؟ معیار شناخت چیست؟ محتوای شناخت چیست؟ با چه معیاری می توان یک شناخت را صحیح و یا ناصحیح دانست؟ معیار بهترین شناخت ها چیست؟ اما در این بخش بیشتر بر دو پرسش زیر تمرکز می کنیم: اول) چرایی شناخت دوم) چگونگی شناخت در پاسخ به پرسش اول، باید سراغ استدلال های«زیرا...، چون...، به دلیل آن که...» برویم. در پاسخ به پرسش دوم، باید سراغ بررسی کیفیت روابط و متغیرها، ارتباط پدیده ها، مدل ها و مثال ها رفت. « اندیشه ها، مکاتب، تحقیقات و نظریه های مختلف در علوم متعدد همه و همه «تلاش انسان هاست در راه شناخت بهتر جهان هستی، مخصوصاً محیط اجتماعی... مکتبی به وجود می آید، پاسخی موقت درخود دارد و سپس با تنگناهایی مواجه می شود و جای به مکتبی دیگر می سپارد و از همین روند، تکامل و بلوغ اندیشه ی انسانی مایه می گیرد»(ساروخانی، 1383 ، 13) انسان از آغاز پیدایی ، در برابر دنیای پیرامون خویش به سوال نشست. از خود پرسید: «دگرگونی های طبیعت چیست و ناشی از کدام عامل یا عوامل است؟ چگونه می توان طبیعت را مسخّر ساخت و آن را مهار نمود؟ چگونه می توان بر قوانین طبیعت دست یافت و آن را به میل و اراده ی خویش دگرگون نمود؟... هیچ چیز سخت تر از ابهام نیست. شناخت، حتی به صورت موقت آرام بخش است و اندیشیدن با ذات و سرشت انسانی در انطباق است.» (ساروخانی، 1383 ، 14) در ادامه ی مبحث ، دکتر رفیع پور معتقد است که «انسان ها به طور فردی یا جمعی علاقمند به کسب شناخت و اطلاعات جدید هستند. دو انگیزه ی مهم موجب این علاقه می شود: 1-نیاز و راه حل های مناسب برای رفع نیاز 2- کنجکاوی از زمانی که علم و شاخه های مختلف آن رشد نمود و سازمان یافت، مهمترین مسأله هر رشته ی علمی یافتن روش های مناسب کسب شناخت بود. تا حدی که پیشرفت هر علم به میزان پیشرفت روش هایش وابسته بود و هست.»(رفیع پور، 1382، 9) 2- چگونگی شناخت در پاسخ به آن، باید سراغ بررسی کیفیت روابط و متغیرها، ارتباط پدیده ها، مدل ها و مثال ها و همچنین راه ها و شیوه های کسب شناخت رفت. 2-1- کسب شیوه های شناخت 2-1-1- شیوه های مبتنی بر حجیت[31]: «در این صورت دانش از طریق استناد یا مراجعه به آنانی که از نظر علمی و اجتماعی تولید کنندگان صاحب صلاحیت علم به شمار می آیند، به دست می آید. این نوع شناخت معمولاً مبتنی بر پذیرش بتهایی چند در قلمرو دانش است.زمانی که به عنوان مثال گفته شد: ارسطو ، معلم اول، چنین گفت، دیگر سخنی باقی نمی ماند جز آن که همه به او احترام بگذارند. این نوع شناخت اندیشه ی چندانی هم نمی طلبد، چه کافی است نامی برجسته پشت یک نظر یا یک عقیده باشد. گذشته از آن، این نوع شناخت بر شخصیتی ویژه ی قدرت نگر[32] اتکاء دارد. در راه کارایی این شیوه ی شناخت، باید صاحبان صلاحیت مقامی برین یابند، آن چنان که در عمق ذهن ها رسوخ کنند و گفتارشان بی چون و چرا پذیرفته شود، از جمله ی این خصایص فرّ یا فرّه[33] است.» 2-1-2- شیوه های مبتنی بر رمز و راز[34]: «احراز شناخت از این طریق با اتکاء بر نیروهای برین صورت می پذیرد. نه تنها افراد دارای ارتباط با این نیروها دارای شناخت به حساب می آیند، بلکه احراز شناخت نیز بر راهها و شیوه های پررمزوراز متکی است. به عنوان مثال، پذیرفته می شود سحر و جادو نه تنها ساحر را دارای قدرت های برین می سازد، بلکه شیوه های اسرارآمیزی نیز در راه کسب دانش فرا راه انسان ها قرار می دهد.» 2-1-3- شیوه های خردگرایانه[35] «برین اساس، آنچه اهمیت می یابد، منطق و استدلال است. انسان ها زمانی عنصری را به عنوان شناخت دانش می پذیرند که بیندیشند و برین پایه آن را بپذیرند. این شیوه بر شکستن بت ها از هر نوع متکی است... از عقل حداکثر بهره را می گیرند. گزاره های این نوع شناخت دارای کبری، صغری و نتیجه گیری است.» 2-1-4- شیوه های علمی[36] «این شیوه ها، بر مشاهده، تجربه و آزمایش و دیگر شیوه های عینی متکی است. دانش را عبارت از مطالعه ی منتظم و عینی پدیده های تجربی می دانند. دانشمندان را عقیده بر این است که بین انسان ها و دنیای خارج رابطه ای از طریق حواس برقرار می شود و شناخت محصول تجربه ی فرد انسانی با توجه به دنیای فیزیکی، زیستی و اجتماعی پیرامون اوست.» دوم-2) ویژگی های شیوه های شناخت علمی - سخن از بزرگان دانش می رود، اما تنها نام آنان دلیل پذیرش نیست. دستاوردی پذیرفته می شود و جزء مواد دانش جای می گیرد که دقیقاً پذیرفتنی باشد. - شیوه ها و راه های پررمزوراز و جادویی در راه کسب فراورده های دانش مطرود است. دانشمند می کوشد تا با استفاده از خرد و حواس خود دنیای خارج را ادراک نماید. - کسب دانش مستلزم احراز روح علمی است، یعنی باید از همه ی خرافه ها، تعصب ها و پیش داوری ها دوری جست و به اصولی چون بی طرفی و دقت پیوست، تا راهی طریق دانش گردید.هر معلولی را عاملی است که قابل شناخت و دست یافتنی است.پس باید به استمداد از خرد در راه کشف و شناخت آن کوشید. - باید پذیرفت نادانی هرگز عیب نیست. بلکه این جهل مرکب است که وحشت انگیز است.آنگاه که انسانی نادان، از جهل خود بی خبر باشد و نه تنها راه های رهایی از جهل را نشناسد، بلکه خود را هدایت یافته بداند. تسلط بر خویشتن، مهارسازی ارزش ها، ذهنیت و انتظارات خویش از جمله شرط های دستیابی به دروازه های شناخت علمی است.» (ساروخانی، 1383 ، 17) 3-چرا تحقیق می کنیم؟ 3-1- تعریف مفهوم تحقيق عبارت است از يک پاسخ روشن به يک سوال ساده تحقيق و پژوهش در واقع امری چندان پيچيده نيست و شاید بتوان به جرات ادعا کرد هر يک از فعاليت هاي روزمره و دغدغه های فکری مي تواند به شرط رعايت ملزومات آن (مانند مهارت علمی، اراده و اتکابه نفس،تجربه ...) موضوع تحقيق وپژوهش باشد. جهل بشري شبیه فضايي تاريک و ظلماني است که تحقيق همان پرتو افکني در اين تاريکي حتي به اندازه يک روزنه کوچک است. به لحاظ لغت شناسی، واژه ي پژوهش يا تحقيق[37] در لغت به معناي جستجو كردن ، تفحص كردن، خواهان پرده برداري شدن از امري نهان مي باشد.[38]اما در اصطلاح به هر جستجويي تحقيق علمي اطلاق نمي شود. پژوهش علمي جستجويي است كه واجد اين خصوصيات باشد: 1. آگاهانه و هدفمند صورت پذيرد، 2. مستدل باشد. چنانكه در عرف اهل علم، ( تحقيق ) به معناي اثبات مساله با دليل و برهان است.[39] 3. روشمند عمل باشد، 4. مستقيما به مساله ي اصلي ( مشكل نظري ) بپردازد.( در آن از هر دري سخن به ميان نرود. ) 5. هدف از انجام آن رسيدن به حقيقت باشد.[40] در حالت کلی سه نوع پرسش پژوهشی می توان مطرح ساخت: چیست، چرا، چگونه. هر پژوهش اجتماعی یک یا چند هدف (ماننداکتشاف، توصیف، فهم، تبیین، پیش بینی، تغییرو مداخله، ارزشیابی و ارزیابی تاثیر) را دنبال می کندکه در آن پرسش های «چگونه»به مداخله و پرسش های «چرا« به فهم یا تبیین مربوط می شوندو بقیه ی اهداف به پرسش های چیست مربوط می باشند. (بلیکی،1384، 23) 3-2- بیان دلایل چرایی تحقیقات باید دلایل وانگیزه هـا و درک خود را از تحقیق بدانیم. آگاهي از انگیزه در تحقیق مفید است. اگر بدانیم چرا تحقیق مي كنیم، روي جریان تحقیق ما و نتايجي كه از آن به دست مي آوریم تأثير زیادي مي گذارد. اگر دربارة انگیزة خود براي تحقیق شك داریم، باید به این پرسشها پاسخ دهیم. - از كجا مي آییم؟ (چگونه وارد این موضوع شده ایم؟) - طرف چه كسي هستیم؟ (طرفدار كدام طرز تفكر هستیم؟) - قصد داریم كجا برویم؟ (چه نتايجي مورد انتظار ماست؟) - مي خواهیم دنیا را تغیير دهیم یا دنیاي خودمان را؟ - آرمان گرا[41] هستیم یا عمل گرا[42]؟ ممكن است خودمان را يك محقق جدا از موضوع تحقیق ببینیم كه كناري ايستاده و وقايعي را كه اتفاق مي افتد گزارش مي كند، براي آنهـا راه حل پیدا مي كند و توصیه هـاي مناسبي ارائه مي دهـد. يا خود را كاملاً غرق در موضوع تحقیق بیابیم كه فعالانه در مسائل مورد تحقیق مشاركت دارد، و خود را براي بهـبود موقعیت شغلي خود و هـمكارانش متعهـد مي داند. نمونه هـايي كه ذكر كرديم در واقع دو قطب يك طیف هـستند و احتمال اينكه در عمل ما در يكي از قطبهـاي اين افراط يا تفريط قرار بگیريم كم است. ولي ذكر آنهـا به عنوان نمونه مفید و نشان دهـنده اين است كه انگیزة ما تا چه اندازه در برخورد با موضوع، انتخاب روش تحقیق و حتي نوع يافته هـا تأثیرگذار است. بسیار مهـم است كه به عنوان محقق از اين تأثیرات آگاه باشیم. اين تأثیرات ممكن است براي ديگران از جمله كساني كه نتايج تحقیق ما را مي خوانند و دربارة آن داوري مي كنند چندان آشكار نباشد. البته می توان بدون انگیزه و حتی از روی اجبار هـم تحقیق کرد، ولی ما در اینجا از یک تحقیق خوب با بازده بالا صحبت می کنیم. - جهت دفاع عالمانه به آنچه با مشاهدات، مطالعات و یافته های خود بدان دست يافته ايم. - منابع مختلف بشري محدودند وکمبود آنها از دغدغه هاي بشري است لذا جهت استفاده بهينه از منابع به تحقيق وپژوهش نيازمنديم. - بهبود روشها از دیگر دلایل چرایی انجام مطالعات و تحقیقات می باشد. 3-3- اهداف انجام تحقیق های علمی 3-3-1- نوجويي و يافتن مسايل جديد علمي اين نوع تحقيقات از اساسي ترين تحقیق هايي هستند كه مستقيما به توليد علم مي انجامد. بزرگ ترين كشف انسان ادراك قوه در كنار امر بالفعل بوده است. اين امر استعدادي بسيار عالي و از بهترين صورت هاي يك تحقیق علمي است كه البته شهامت و جسارت بسياري را مي طلبد. برخي از رساله هاي دانشگاهي چيز جديدي بر حوزه ي علمي مورد نظر مي افزايند و يا مساله را از زاويه اي مطرح مي كنند كه تا آن زمان مورد توجه كسي واقع نشده بود. اين امر مستلزم آشنايي كامل با پيشينه ي تحقيق و اشراف بر آن است تا بتوان با اتكا بر آن از مرزهاي فعلي علم فراتر رفت. برخي نيز اين نوع از تحقیق ها را تحقیق ابتكاري يا نوجويي در برابر تحقیق « تاييدي يا نوگستري » مي نامند. در تحقیق ابتكاري به دنبال يافتن يا كشف آنچه بر ديگران مجهول است، مي باشيم. اما تحقیق تاييدي تنها شامل گستردن يا تفصيل چيزي مي شود كه به صورت اجمالي بر ديگران معلوم است.[43] گاه ممكن است كه نوآوري يك تحقيق به استنباط يك دانش نوين بيانجامد كه در اين صورت ارائه ي « موضوع » جديدي را مي طلبد كه بر اساس مسايل آن بخش ها و فصول علم نوين را ترسيم نمايند. به عبارت ديگر محقق در ضمن تحقيقات خود مسايل و مباحث نويني استنباط كرده و مي كوشد تا با بين ذهني كردن آنها با ديگران، كاربردشان را تعميم نمايد.[44] چرخه ی تحقیق[45] شامل مراحل زیر است: - خلق دانش - اعتبار بخشی به دانش موجود - تبدیل علم به عمل - انتشار علم - مشخص کردن خلاء های علمی و اقدام برای پر کردن آنها - ارائه شاخص هایی برای تعیین وضعیت سلامت - مرور مطالعات قبلی انجام شده و تهیه فیدبک از آنها برای تحقیقات آینده و تمرکز روی نقاط ضعف دانسته های موجود. (کاظمی، 1379، 42) 3-3-2- تكميل امور ناقص و ناتمام گذشته معمولا يافته هاي جديد درباره ي موضوعات علمي منجر به تجديد نظر و يا اصلاح تحقيقات پيشين مي گردد. ابن خلدون درباره ي دلايل انجام اين دسته از تحقیق ها به موارد زير اشاره نموده است: 1 ـ اطلاع از وجود نقصان در آثار پيشين و كوشش در جهت رفع آن، 2 ـ تكميل آنچه نا تمام باقي مانده است. ( در قالب مسايل و يا فصولي بر آثار مورد نظر )[46] بحث اصلي نه در رفع اشتباه تحقیق هاي قبلي، كه در گسترش كمي و كيفي آنهاست و البته طبيعي است كه مي تواند به رفع اشتباهات ديگر تحقیق ها بيانجامد 3-3-3- مختصر نمودن آثار مفصل پيشين ( بدون تغيير در محتواي آن ) اين تحقیق ها عمدتا به خلاصه كردن متون طولاني و مطول به منظور اهداف آموزشي انجام مي گيرند. در انجام يك تحقیق علمي اثر خلاصه شده نسبت به اثر اصلي منبع درجه ي دوم محسوب گرديده و با وجود اصل ، رجوع به فرع شايسته نيست. اين شيوه ي تحقیق بر طرف كننده ي يك نياز اساسي جامعه است و بر خلاف باور اوليه دقت و مهارت بسياري را مي طلبد. اما بايد در نظر داشته باشيم كه « عادت » به خلاصه خواني و اكتفا بر آن، اثري منفي بر رشد علمي مان دارد.[47] 3-3-4- جمع آوري مطالب پراكنده و سازمان دهي آن در مجموعه اي نظام مند اين روش داراي نوآوري اساسي نيست اما زمينه ساز تحقیق هاي بعدي مي باشد. به عنوان مثال جمع آوري نظریه های مختلف جامعه شناسی، و يا گردآوري افعال بی قاعده در زبان انگلیسی در قالب يك فرهنگ، مثال هايي از اين دست مي باشند. گاه ممكن است كه اين روش به شكل گيري علمي نوين بيانجامد. 3-3-5- ترجمه ي علمي آثار ترجمه تنها انتقال ساده ي يك متن از زباني به زبان ديگر نمي باشد بلكه در درجه ي اول نوعي انتقال فرهنگ و تمدن است. ترجمه مي تواند به صورت ترجمه ي علمي و دقيق ( بدون دخل و تصرف و همراه با تحقيق واژگان آن ) و يا ترجمه ي آزاد ( اعمال سليقه ي مترجم، در كنار رعايت معنا ) باشد. 3-3-6- شرح آثار دشوار و پیچیده و اصلاح اشتباهات شارحان نظریه های جامعه شناسی در خلال فعاليت علمي خود كوشيده اند تا مطالب گنگ را از حالت اجمال به تفصيل و از پيچيدگي مباحث به آساني درآورند. یک تحقیق علمی می تواند در این راستا انجام پذیرد. 3-3-7- ارائه ی تحقیقاتی بدیع و اصیل تحقیقات و طرح ها و کارهای دانشگاهی بايد كاملاً يا تا حدي اصیل و بديع باشند. اين موضوع معمولاً در آيین نامه هـاي دانشگاهـي وداشتن سهـم اصیل در ، يك پروژة اصیل يا كتابهـاي راهـنماي تحقیق به صورتهـاي كلي مورد تأكید قرار مي گیرند. « سندي مبني بر تفكر بديع » و « تولید دانش يعني چه؟ كجا مي توان آن را پیدا كرد؟ شش تعریف از اصیل بودن ذکر می کنیم كه فیلیپس و پو آنها را جمع آوری كرد ه اند. و از نویسنده اي به نام فرانسیس (Francis, 1976) نقل شده اند: ١. گزارش یا كار پژوهشي عمده، حاوي اطلاعات جدید كه اولين بار به نگارش در آمده است. ٢. استفاده از روشهاي پژوهشي متفاوت در موضوعات میان رشته اي(به منظور افزودن مطالب جدید و تكمیل كردن آن). ٣. انجام دادن یك كار نو كه توسط یك استاد راهنما طراحي شده است. ٤. ابداع روش یا تكنیك منحصر به فرد براي مطالعه، مشاهده یا نتیجه گيري جدید از یك تحقیق قبلي. ٥. عرضة ایده ها، روشها و تعبيرات نو و بدیع از كارهایي توسط دیگران انجام شده است (به صورت پایان نامة تحصیلات تكمیلي). ٦. آزمودن نظریات دیگران به شیوه اي نوین و بي سابقه. 7. معرفي زمینه ها و مسائل خاص در یك رشتة بخصوص كه محققان قبلي به آنها توجه نكرده اند.(فلیپس و پو، 2000، 4-63) 4- چگونه تحقیق می کنیم؟ ابتدا درنظر داشتم که چگونگی انجام تحقیق را متناسب با فصول پنجگانه ای که معمولاً در تحقیقات پیمایشی رعایت می شود توضیح دهم.[48] اما این انتقاد بر آن وارد است که چگونگی انجام تحقیق اجتماعی کلی است و شامل موارد اصلی فلسفه علم(هستی شناسی،معرفت شناسی،روش شناسی) می باشد که در آن با انسان زیستمند، نیازمند و یادگیرنده سروکار داریم که چهار نکته ی مهم را به ما گوشزد می نماید: اول) باید اصل به هم پیوستگی را مدنظر داشته باشیم دوم) به اصل نسبی بودن نیز پایبند باشیم سوم) همه ی تحقیقات از نوع پیمایشی نیستند و چه بسا که متناسب با فصول پنجگانه ی آن توضیح دهم شامل موارد چگونگی انجام تحقیقات کیفی اجتماعی نشود. چهارم) در بررسی های تحقیقاتی خود چندخطی و چندعلتی بیندیشیم و از تک علتی خطی جزم گرایانه بپرهیزیم. در خصوص ارتباط میان سه مفهوم مهم (روش، روش شناسی و معرفت شناسی ) سی رایت میلز می نویسد:« روش ها عبارتند از شیوه هایی که آدمیان در تلاش برای توضیح یا درک چیزی به کار می گیرند. روش شناسی ، مطالعه ی این روش هاست. نظریه هایی درباره ی آنچه آدمیان به هنگام فعالیت های مطالعاتی انجام می دهند ، ارائه می کند. از آنجا که روش های بسیاری وجود دارد، روش شناسی ضرورتاً خصوصیت کلی تری دارد و معمولاً شیوه های خاصی برای اهل تحقیق ارائه نمی کند. معرفت شناسی باز هم کلی تر از روش شناسی است، زیرا صاحب نظران آن به تفکر درباره ی زمینه ها و محدودیت ها و به طور خلاصه خصوصیت معرفت می پردازند.»( بلیکی، 1384، 22) بنابر این توضیح مختصر من ترجیح می دهم اصول کلی که در نحوه ی انجام هرگونه تحقیقات علمی اجتماعی لازم اند را در سه سطح تشریح نمایم: هستی شناسی[49]، معرفت شناسی[50] ، روش شناسی[51] 4-1- سطح هستی شناسی هستی شناسی عبارت است از علم یا مطالعه ی هستی و به داعیه ها یا مفروضاتی در علوم اجتماعی اشاره میکند که درباره ماهیت واقعیت اجتماعی هستند. داعیه هایی درباره ی این که چه چیزی وجود دارد؟ چگونه به نظر می رسد؟ از چه عناصری تشکیل شده است؟ این عناصر چگونه با یکدیگر تعامل دارند؟ به طور خلاصه به چیزهایی اطلاق می شود که ما معتقدیم واقعیت اجتماعی از آنها ساخته شده است. در این مقاله ی کلاسی کمتر بر این سطح تاکید دارم و بیشتر بحثم پیرامون مباحث معرفت شناسی و روش شناسی می باشد که در ادامه مطرح می شوند. 4-2- سطح معرفت شناسی معرفت شناسی عبارت است از نظریه یا علم روش یا مبانی کسب معرفت. معرفت شناسی مرکب از اندیشه هایی درباره ی این مسائل است که چه چیزی را می توان معرفت محسوب داشت؟ چه چیزی را می توان اصولاً شناخت؟ چنین معرفتی باید با چه معیارهایی تطبیق کند؟ باز به طور خلاصه به مفروضاتی اطلاق می شود که درباره ی راه های ممکن کسب معرفت به واقعیت اجتماعی – صرفنظر از هر معنایی که واقعیت اجتماعی داشته باشد- بحث می کند. یعنی چگونه می توان چیزی را که وجود آن پذیرفته شده است، شناسایی کرد. 4-2-1- انواع تحقیق(مدل اول) ما برای چگونگی انجام یک تحقیق باید نوع تحقیق را به تناسب موضوع و روش های آن انتخاب کنیم. لذا شناخت انواع تحقیق ها ضروری است که البته توافق کلی جامعه شناسان و روش شناسان بر هیچ کدام کامل نیست و من تنها به دو مدل اصلی اشاره می کنم: 1- تحقیق پايه ( بنيادي ) و تحقیق كاربردي تحقیق پايه اي مي تواند زمينه ي « تحقیق كاربردي » را فراهم آورد، اما در وهله ي اول متوجه كاربرد آن در زندگي انسان ها نيست. در حالي كه تحقیق هاي كاربردي داراي جنبه ي عملي و مستقيماً متوجه حل مشكلات جامعه و بشريت مي باشند. در ضرورت انجام اين دو دسته از مطالعات شكي نيست. به عنوان مثال تصميم گيرندگان سياسي هر كشور به جهت كسب توانايي در اداره ي عملي جامعه، نيازمند تحقیق هاي كاربردي مي باشند و اين دسته از تحقیق ها خود متكي بر تحقیق هاي پايه اي هستند. 2- تحقیق هاي اكتشافي شروعي خوب از مطالعه ی علمی، شروعي سازمان يافته است. كه در طي آن مطالعه در دو مرحله سازمان دهي مي شود: الف. مطالعه ي مقدماتي به منظور آشنايي بيشتر با مساله ب. مطالعه ي تفصيلي ( مطالعه ي اصلي ) مطالعه ي اكتشافي، مطالعه اي مقدماتي است. كه بنا بر نوع تحقيق عمدتا از طريق مطالعات كتابخانه اي، مشاهده، و يا مصاحبه شكل مي گيرد. علت انجام مطالعات اكتشافي عبارتند از: 1. غني كردن پرسش تحقیق خود. 2. مطالعه و پرس و جو از اهل فن به جهت شناخت منابع و متون اصلي تحقیق. بسياري تصور مي نمايند كه تحقیق يافتن پاسخ پرسش هاي آن است. در حالي كه تحقیق در درجه ي اول يافتن پرسشي اصيل و شايسته ي پرسيدن و تحقیق كردن است. 3- تحقیق هاي توصيفي مطالعات توصيفي در حوزه اي بسيار وسيع، از زمره ي شايع ترين تحقیق هاي رايج در تحقيقات دانشگاهي كشورمان مي باشند كه اگر به دقت و درستي صورت پذيرد، واجد ارزش مطالعاتي بسياري خواهند بود. اين دسته از تحقیق ها داراي صورتي « گزارشي » بدون تاكيد بر علت يابي مساله مي باشند. مانند: گزارش يك واقعه و يا يك انديشه كه در آن تنها به آنچه موجود است و نه چرايي امر موجود توجه مي شود. البته برخي از محققان، مطالعات توصيفي در حوزه ي وقايع تاريخي ( زمان گذشته و نه زمان كنوني ) را تحت عنوان تحقیق هاي تاريخي جدا از تحقیق هاي توصيفي مورد مطالعه قرار مي دهند. اما صرف نظر از جنبه ي روش شناسي خاص مطالعات تاريخي ، بسياري از آنها هم واجد ويژگي گزارشي بودن مي باشند. در علم جغرافيا مي توان به تحقیق هاي ادريسي ( ـ 560 قمري / 1164 ميلادي ) اشاره نمود كه با مسافرت هاي بسيار در شمال آفريقا، آسياي صغير و اروپا به ترسيم نقشه هاي جغرافيايي مهمي مبادرت مي نمود. نقشه ي جهان او بيانگر پيشرو بودن اطلاعات وي در آن دوره مي باشد. تشريح ويژگي هاي اعداد توسط ابوريحان بيروني ( 362 ـ 440 قمري ) در كتاب « التفهيم » يك تحقیق توصيفي است. البته آثار روش تحقيق در علوم اجتماعي عمدتا گرايش به تحليل تحقیق توصيفي در چهارچوب تحقیق هاي تجربي دارند. 1. از نظر تقدم زماني، تحقیق هاي توصيفي پيش از تحقیق هاي تحليلي قرار دارند. 2. برخي از تحقیق ها توصيفي محض و برخي ديگر توصيفي ـ تحليلي مي باشند. 3. اگر چه تحقیق توصيفي ، به چرايي مساله نمي پردازد. اما نبايد آنرا با نقل قول ساده اشتباه گرفت. يكي از مشكل ترين حوزه هاي تحقیقي در تشريح « درست » صورت مساله است. 4- تحقیق هاي مقايسه اي هر تحقیق مقايسه اي حداقل از دو عنصر اصلي تشكيل شده است: 1. طرفين مقايسه 2. وجه مقايسه در انتخاب طرفين مقايسه بايد توجه داشت كه فضاي مقايسه در يك سطح قرار داشته باشد. به عبارت ديگر، طرفين مقايسه از جهتي هم جنس باشند. به عنوان مثال بايد انديشه هاي دو جامعه شناس، وضعیت توسعه در دو کشور هم سطح را مورد مقايسه قرار داد. هر مطالعه ي مقايسه اي مشتمل بر حداقل دو پرسش اصلي است. 1. چه شباهتي ميان طرفين مورد بررسي موجود است؟ 2. چه تفاوت هايي ميان آنها يافت مي گردد؟ مقايسه يكي از راه هاي پروردن معاني در هر نوشتاري است. بنابراين مي توان به اقتضاي تحقيق خود به شكلي محدود از اين شيوه ي تحقیق استفاده نمود. 5- تحقیق هاي تاريخي علم تاريخ واجد دو جنبه ي روشي است. كه عبارتند از: الف ـ نقل ب ـ عقل تاريخ تنها گردآوري روايات يا مقايسه ي آنها و شناخت حوادث گذشته نيست. بلكه در درجه ي اول به تفسير اين وقايع باز مي گردد. بسياري علم تاريخ را از علوم نقلي به حساب آورده اند. فلسفه نيز از علوم عقلي است. پيوند ميان ايندو منجر به ايجاد علمي تحت عنوان فلسفه ي تاريخ شده است. در فلسفه ي تاريخ از سويي با تبديل واقعه ي تاريخي به خبر، شناخت واجد صورتي زباني گرديده و از سويي ديگر روايت تاريخي منقول با استنتاج نظري صورتي تحليلي پيدا مي كند. امري كه به شناخت واقعه ياري مي رساند.[52] 6- تحقیق هاي تحليلي دسته اي ديگر از تحقیق ها به دنبال چرايي مساله بوده و مشتمل بر مجموعه روابط علّي و معلولي در توضيح يك وضعيت يا يك مسأله مي باشند. در اينجا ما از « چه چيزي موجود است؟ » با خبر يم، ولي نمي دانيم كه « چرا اين مساله اينگونه رخ داده است؟ » عدم تشريح مناسب مساله مانع مهمي در رسيدن به پاسخي درست در تحليل چرايي آن مي باشد. اگر اطلاع درستي از امر موجود نداشته باشيم، نبايد به تحليل علل چرايي آن بپردازيم. براي درك اين نوع از تحقیق ها نيازمند آشنايي با مفهوم « نظريه » هستيم و مقدم بر شناخت نظريه، شناخت نوعي از قضاياي شرطي موسوم به « قانون » لازم است.[53] نظريه دستگاه منسجم فكري است كه حداقل شامل سه قانون علمي به هم پيوسته باشد. به شكلي كه متغيرهاي آن ( متغير مستقل = همان علت يا تاثيرگذار / متغير وابسته = همان معلول يا تاثير پذير ) به شكلي مستقيم يكي پس از ديگري توضيح دهنده ي هم باشند. 4-2-2- انواع تحقیق (مدل دوم) 1- راهبردي[54] ،كاربردي[55] ، نظري[56] 2- ارزیابي[57] ، تبییني[58] ، توصیفي[59] 3- تحقیق آكادمیك[60] ،تحقیق آزاد (بازاري)[61] 4- حل مشكل[62] ،آزمایشي[63] ، اكتشافي[64] 5- رقابتي[65] ،پنهاني یا ناآشكار[66] ، مبتنی بر همكاري[67] 6- تحقیق بنیادي[68]، کاربردی ، ابزاری ، مشارکتی و عملیاتی مشخصة اصلي و مشترك همه ی اینها اين است كه تحقیق (صرف نظر از نوع آن) فرايندي است برنامه ريزي شده، هوشیارانه، نظام مند[69] و قابل اعتماد براي يافتن حقايق يا فهـم عمیق مسائل. پس به طور کلی در مورد تحقیق می توان به چهـار دیدگاه دست پیدا کرد: - تحقیق غالباً داراي یك رشته مراحل ثابت خطي با نقطه آغاز و پایان روشن است. - برخي دیدگاههاي پیچیده تري هم براي معرفي این رویكرد خطي از فرایند تحقیق وجود دارد كه اِعمال دیدگاههاي متفاوت با ریشه هاي فكري مختلف را در برخي از مراحل این فرایند لازم مي داند. - دیدگاه دیگري وجود دارد كه جریان تحقیق را به صورت یك فرایند چرخه ای[70] معرفي مي كند كه قابل مقایسه با فرایند عمومي تر یادگيري است. در این دیدگاه هم تحقیق بیشتر شامل همان مراحل با همان ترتیبي است كه در دیدگاه هاي دیگر معرفي شده است. با این تفاوت كه ورود هر یك از مراحل تحقیق، (انتخاب روش، گردآوري اطلاعات و...) به این چرخه از نقاط متعدد امكان پذیراست و تجارب حاصل از مراحل جدید ممكن است ما را به بررسي و تعبير مجدد تجارب حاصل از مراحل قبلي هدایت كند. این رویكرد همچنين داراي انواعي است كه غالباً با تحقیق در عملیات مرتبط اند كه پژوهش را یك فرایند دوراني یا تكرارپذیري مي داند. در اینجا فرایند تحقیق به صورت دایره هاي چرخاني در نظر گرفته مي شودكه در آن هر دایره در مسيري كه قرار دارد بر روي دوایر دیگر تأثير مي گذارد تا این چرخه به سمت موفقیت هدایت شود. - نظر چهـارم ،پذیرفته شده تر می باشد. يعني تحقیق فرايندي است داراي روند مارپیچ يا حلزوني. مي توان نتیجه گرفت كه تحقیق از اين ديدگاه فرايندي است: - دوري یا چرخه اي[71] - پایان ناپذیر[72] - قابل بررسي مجدد - بازگشت پذیر به نقطه آغازهاي متفاوت - با قابلیت ورود به چرخه از هر نقطه اي كه بخواهید. ماهـیت چرخه اي اين فرايند در طرحهـاي مختلف تحقیقاتي فرق مي كند. مثلاً در اغلب تصمیم گیري دربارة تحلیل داد ههـا بايستي قبل از آغاز كار ، تحقیقات كمّي[73]، میداني و جمع آوري اطلاعات انجام پذيرد. براي اينكه تكنیك هـاي آماري مورد استفاده در اين گونه تحقیق براساس نوع داده هـاي گردآوري شده تعیین مي شود. برعكس، در تحقیقات كیفي[74]جمع آوري اطلاعات، طبقه بندي، خواندن و تحلیل آنهـا ممكن است هـمزمان صورت گیرد. 4-2-3- لزوم بهره گیری از روش منطق تحقیق نوین در مراحل چگونگی انجام یک تحقیق علوم قیاسی بر اساس منطق قياسي[75] یعنی منطق گزاره ها و منطق محمولات کلاسيک و منطق محمولا جديد به وجود می آیند و دارای ساختار درختي هستند که در ریشه های آن حدود و اصول موضوعه و متعارفه وجود دارد. تنه این درخت قواعد استنتاج و میوه های آن فرضیه ها و تئوری ها است.[76] علوم استقرایی دارای ساختاری هرمی است که به چهار سطح یا تراز قابل تقسیم است. نظريه ها در علوم قياسي نتيجه مشاهده انفعالي است.مسئله مهم رابطه بين ترازها و حرکت از تراز مشاهداتي به سوي تراز نظري است. در این چهار تراز يا سطح، احکام و گزاره هاي هم جنس خود وجود دارد: - نظريه ها[77] - قوانين[78] - مقادير مفهوم ها[79] - داده ها و اطلاعات آزمايشي[80] (نبوی، 1384، 89) «پیروان این دو روش مدتی بر سر آنکه کدام روش انسان را به واقعیت ها نزدیکتر می کند در جدال بودند. آنچنان که بیشتر مواقع اینطور است که استدلال کامل و قانع کننده دریکی از طرفین این مجادله وجود نداشت و هریک از روش ها به نوبه ی خود دارای جنبه های مثبت و منفی می باشند. در نتیجه ی این جدال روشی، دانشمندان بر سر یک روش معقول تر به نام منطق تحقیق نوین به توافق رسیدند. بر اساس آن می بایست در هر تحقیق از هر دو روش استفاده نمود.»(رفیع پور، 1382، 9) پس یکی دیگر از اقدامات چگونگی انجام یک تحقیق، بهره گیری از روش ترکیبی منطق تحقیق نوین می باشد که در آن به صورت خلاصه مراحل بیان مساله ، تعیین متغیرها و فرضیه ها به صورت قیاسی انجام می گیرد و مراحل بعدی مانند عملیاتی کردن مفاهیم، بکارگیری تکنیک های مناسب و... به روش استقرایی صورت می پذیرد. 4-3- سطح روش شناسی روش های تحقیق همان فنون و شیوه های مورد استفاده برای گرداوری داده ها و اطلاعات و همچنین تحلیل آنهاست. اما روش شناسی به معنای مباحث مربوط به چگونگی انجام پژوهش، بایدها و نبایدها، تحلیل انتقادی روش های پژوهش است. به عبارت دیگر به منطق تحقیق و چگونگی کسب و توجیه معرفت جدید مربوط می شود. مانند ملاحظات مربوط به چگونگی ساختن نظریه ها، آزمون نظریه ها، ترکیب روش های قیاسی، استقرایی و منطق نوین تلفیقی ، انواع تحقیقات، مکاتب عمده ی روش شناسی تحقیق و... می باشد. 4-3-1- مکاتب و مراحل عمده روش شناسی تحقیق مکاتب عمده روش شناسی تحقیق به پنج مکتب تقسیم بندی شده اند که عبارتند از: 1- پوزيتيويسم منطقي[81] 2- راسينونالسيم انتقادي[82] 3- جامعه شناختي علم[83] 4- مکتب استنباطي[84] 5- مکتب انتقادي[85] عنصر اصلی مورد بحث هر مکتب و دانشمندی که نمایندگی این مکتب را بر عهده دارد در شکل زیر آمده است. 4-3-2- اخلاق تحقیق پژوهش پيش از آنكه يك « فن » باشد، يك فرهنگ است. ما برغم بكارگيري فنون پيشرفته ي پژوهش، بدون داشتن پايه ي فرهنگي محكمي قادر به ارائه ي نتيجه اي قابل قبول نخواهيم بود. با هر شيوه ي زندگي نمي توان به مراتب بالاي علمي دست يافت. برغم سهولت در بيان، رعايت اخلاق علمي در زندگي انسان ها عملا امري دشوار، پيچيده و البته بسيار گرانبهاست. زندگي علمي، زندگي دروني و پرماجرايي است كه به شكل اتفاقي و تصادفي به وجود نمي آيد. توليد علم بدون زحمت نيست و شخصي حاضر به قبول اين زحمت مي شود كه به ارزش كسب آن ايمان داشته باشد. باید مشكلات مالي پژوهشگر تا سطح قابل قبولي بر طرف گردد، اما آنچه در اين بين نبايد از خاطر برود فرهنگ پژوهشگري است.در بررسی وضعیت خوابگاه های دانشجویی، دکتر رفیع پور نمونه ای از گرایش به کارهای خلاف اخلاقی را ذکر میکند و در آخر بیان می دارد که اين كارها دارد هنجار مي شود، بچه ها از هم انتظار دارند كه همراهي كنند و اگر كسي همكاري نكند، مسخره ( توبيخ ) مي شود.»[86] زندگي علمي با سخت گيري نسبت به « خويش » و مسئوليت پذيري در قبال افكار و رفتار خود شكل مي گيرد. در پژوهش و مطالعه بايد جدي بود. « اگر جديت به خرج دهيد ديگران نيز شما را جدي خواهند گرفت و صد البته در اين فرهنگ علمي كسب شهرت هاي زود گذر و خيالي جايگاهي ندارد. » مدرك تحصيلي را با آن استحكامي كه علم به شخصيت ما مي دهد بخواهيم. يك پژوهشگر بايد داراي افق ذهني وسيعي باشد. متاسفانه: « وسعت نظر جزو كمبودهاي جامعه ي ماست. » ما معمولا در جريان تحصيل خويش، درس ده ها استاد مختلف را تجربه مي كنيم، اما با كمي تامل در مي يابيم كه تنها متاثر از معدودي از ايشان ( شايد كمتر از انگشتان يك دست ) هستيم. در واقع در برخي از دروس صرفا شاگردي رسمي بر اساس مقررات اداري مراكز علمي بوده و در برخي ديگر، شاگرد راه و روش زندگي بزرگاني مي شويم كه شايد حتي مسير زندگي و مبدأ ميل ما را به كلي عوض نمايند. ممكن است كه كلاس درس اين بزرگان تنها لحظه اي بيش نباشد و البته برخي از ايشان، انسان هاي ساده اي به نظر آيند، اما عظمت آن لحظه هاي سنگين تا پايان عمر شخص باقي خواهد ماند. 4-3-3- تهیه ی پروپوزال یا پیشنهاد تحقیق در یک پیشنهاد تحقیق است که تنه ی اصلی چگونگی انجام یک تحقیق تهیه و تدوین می شود. بین پیشنهاد[87] تحقیق و طرح[88] تحقیق تفاوت هایی وجود دارد و به تناسب و اقتضای شرایط و نوع تحقیق گاهی تهیه ی هر دو مورد لازم است و گاهی تنها نوشتن پیشنهاد کافی به نظر می رسد.(بلیکی، 1384، 27-37) به صورت مختصر و کلی موارد زیر در جریان چگونگی انجام تحقیق و تهیه ی پیشنهاد تحقیق وجود دارند: در ستون سمت راست موارد مربوط به پروپوزال و ستون سمت چپ مربوط به موارد متشکله ی مقاله می باشند. 4-3-4- انتخاب لایه های مختلف چگونگی انجام یک تحقیق در مورد روش شناسی تحقیق باید جهت گیری های لازم اولیه ی خود را انجام داده و انتخاب کنیم. انتخاب این لایه های پیاز تحقیق در چگونگی انجام تحقیق لازم است و به مراحل کار دقت عمل بیشتری می بخشد. البته ناگفته پیداست که این پراگندگی و عدم انسجام و بکارگیری روش شناسی نابجای اصطلاحات و عبارات فقط مخصوص متون فارسی که اکثراً ترجمه متون لاتین است، نیست بلکه در متون اصلی نیز این مشکل وجود دارد. شکل زیر که به " پیاز فرآیند تحقیق " معروف است می تواند برای طبقه بندی موضوعات مربوط به روش شناسی تحقیق مورد استفاده قرار گیرد. (دانایی،الوانی و آذر، 1386، 15-20) در هر یک از لایه های این پیاز موارد زیر بررسی می گردد: *جهت گيريهاي تحقيق: بنيادي – کاربردي – ارزيابي *فلسفه هاي پژوهش: اثبات گرايي – رئاليسم – ساخت گرايي – تئوري انتقادي *رويکردهاي پژوهش: استقرايي - قياسي - تطبيقي *استراتژيهاي پژوهش: آزمايش – پيمايش- مطالعه موردي – مردم نگاري – تئوري مفهوم سازي بنيادي - اقدام پژوهي *اهداف پژوهش: اکتشافي - توصيفي - آزمون فرضيه *افق زماني: تک مقطعي -چند منطقي *شيوه هاي گردآوري داده ها: مشاهده -پرسش نامه – مصاحبه - بررسي اسناد و مدارک 4-3-5- رعایت اصول تحقیق و مراحل مختلف آن و آیین های نگارشی و ویرایشی هر تحقیق در دو مقام و سه مرحله صورت می گیرد که عبارتند از: 1- مقام گردآوری (مرحله ی طراحی مسئله) و (مرحله ی ابداع نظریه) 2- مقام داوری (مرحله ی ارزیابی و اعتبار سنجی) در نتیجه باید برای انجام یک تحقیق مکتب روش شناسی و نظری حمایت کننده ی[89] تحقیق را برگزینیم که ممکن است یکی از این روش های علمی یا تلفیق و ترکیبی مناسب از آن ها باشد. بعد ازانجام تحقیق و تمام شدن مراحل مختلف، کاربردی سازی[90] آن نیز حائز اهمیت است که در یکی یا ترکیبی از چند شکل زیر بهتر است به فرجام برسد: - چاپ تحقیق به صورت اثر، مقاله و... - ارایه مقاله در همایش های داخلی و خارجی - ثبت اختراع/نوآوری/ روش جدید - تعیین سیاست های اجرایی و تصمیم سازی - تهیه دستورالعمل ها - کمک به اصلاح مدیریت - تولید محصول یا فن آوری جدید - اصلاح روش ها، تکنیک ها و وضع موجود(کاظمی، 1379، 73) مطلب را با بیان برخي از ويژگي هاي مهم يك پژوهشگر موفق درمطالعات پژوهشی به اتمام می رسانم: ضرورت وجود استمرار در پژوهش آموختن مهارت خواندن و نوشتن مناسب داشتن دیدگاه انتقادی نسبت به مطالب علمي افزايش نقدپذیری هنگام برخورد با نظريات مخالف شركت در فعاليت هاي مربوط به رشته ي علمي خويش بنابراین، در مراحل مختلف انجام یک تحقیق بهتر است به ندای این بایدها گوش دهیم ، بايد: • جستجوي وسيع و همه جانبه داشته باشیم. • منابع جديد را جهت استفاده انتخاب کنیم. • منابع كاملا مرتبط را انتخاب نماییم. • ارجاع دهی علمی منابع ذکر شود. • مقالاتی که از آنها بهره می گیریم را مورد نقد و بررسی قرار دهیم. علاوه بر این در تحقیق به این پرسش ها پاسخ مناسب دهیم که در چگونگی انجام یک تحقیق: - به صدای چه کسانی گوش فرا داده می شود؟ - نقطه نظرات چه کسانی غالب می شود؟ - منافع چه کسانی در تحقیق، تامین یا به پیش برده می شود؟ جمع بندی شناخت Knowledge در تمام انواع خود(اجتماعی، انتزاعی، فیزیکی و...) فرایندی چندجانبه، به هم پیوسته، نسبی و تغییرپذیر است که به ویژه در سه سطح هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی روی می دهد و فرد کنشگر را از نقطه ی نادانی به روشنایی دانستن هدایت می کند. تلاش برای شناخت پاسخ به نیازهای متعدد بشری است. نیاز به دانستن، نیاز به کنجکاوی، نیاز به پیشرفت ... و هرچه نیازها پیچیده تر شوند ابزارها دقیق تر و در نتیجه شناخت ها چندجانبه تر می شوند. تحقیق ابزار رسیدن به شناخت است. اینکه چرا تحقیق می کنیم ؟ می تواند پاسخ های متعددی داشته باشد. از جمله اینکه تا بیشتر بدانیم و بهتر نیازهایمان را برطرف کنیم. به اهدافی که در زندگی مدنظر داریم برسیم. کیفیت و امنیت و ضریب اطمینان اعمال مان را افزایش دهیم و به پیشبرد علم و تخصص خود نیز یاری رسانیم. چگونگی انجام تحقیق نیز در سه سطح هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی – با تاکید بر دو مورد اخیر- مورد بررسی اجمالی قرار گرفت که باید ابتدا نوع تحقیقمان را مشخص کنیم. لایه های فرایند تحقیق و روش های قیاسی، استقرایی یا منطق نوین مناسب را برگزینیم. پیشنهاد تحقیق را تهیه و در آن نظریه ها، متغیرها، فرضیه ها، اهداف و سوالات پژوهشی، پیشینه و در صورت لزوم هزینه ها را تعیین کنیم. چگونگی انجام تحقیق شامل رعایت اصول اخلاق تحقیق نیز می باشد که به آن اشاره نمودم. اصولی که بیان شد در انواع تحقیقات کمی و کیفی قابل اجرا بوده و جزو الزامات هر کدام می باشد. برای مطالعه ی بیشتر درین خصوص اینجا را کلیک کنید. منابع - بریجانیان، ماری(1381) فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران ، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - بلیکی،نرمن(1384) طراحی پژوهش های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، نشر نی. - دانایی فرد،حسن؛الوانی،مهدی؛آذر،عادل(1386) روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران، انتشارات صفار - دورتیه، ژان فرانسوا(1386) علوم انسانی گستره شناخت ها، ترجمه مرتضی کتبی، جلال الدین رفیع فر و ناصر فکوهی، تهران، نشر نی، چاپ سوم - شایان مهر، علی رضا (1380)، دائره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران، نشر کیهان - كاظمي،عباس (1379) چگونه تحقيق كنيم ؟،تهران،نشر دانشگاه امام حسين - مانوئل،والرشتاین(1992) اعاده ساختار علوم اجتماعي، نشست هيئت بين‌المللي گولبنكيان - نبوی،لطف الله؛(1384) مبانی منطق و روش شناسی،تهران، دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس [1] - Cognition,Knowledge,Episteme [2] Theology [3] Professionaization [4] Diselplirarization [5] Royal Academic [6] Grandes ecoles [7] Oriental Studies [8] Disciplinary Structures [9] NON – Modern [10] Nomothetic [11] Area Studies [12] Universal Knowledge [13] Eure – Centrie [14] Universal Knowledge [15] Universalion [16] Particularlion [17] Two Cultures [18] Epistemology Nomothetic [19] Non – Linearity [20] Linearity [21] Complexity [22] Simplification [23] Equlibrium [24] The Arrow of Time [25] Passibies [26] Certainties [27] Cultoral Studies [28] Antimony [29] computational [30] http://www.iricss.org/Pages/default.aspx [31] Authoritarian Modes [32] Authoritarian Personality [33] Charisma [34] Mystical Modes [35] Rationalistic Modes [36] Scientific Modes [37] - Research [38] - فرهنگ دهخدا، از زمره ي معاني و معادل هاي لغوي واژه ي پژوهش « بازجستن، فحص، تفحص، تحقيق و ... » نام مي برد. معادل اصطلاح Research در عربي « البحث » است. ابن منظور در لسان العرب ذيل اين واژه مي نويسد:« البحث لغة : طلبك الشيء في التراب، و قيل: ان تسال عن شيء و تستخبر و بحث عن الخبر، و بحثه بحثا، و استبحث عنه: سال و استبحثت، و ابتحثت و تبحثت عن الشيء: فتشت عنه و منه سميت سورة « البرائة » ب « البحوث » لانها بحثت عن المنافقين و اسراهم ، اي استثارتها و فتشت عنها » [39] - محمد العربي الخطابي: 1998، موسوعة التراث الفكري العربي الاسلامي ، ج 2، صص 762 ـ 763. او به نقل از التهانوي ( ـ حدود 1160 قمري ) در كشاف مصطلحات الفنون نيز ر.ك: مير سيد شريف جرجاني ( 740 ـ 816 قمري ) ، التعريفات ، ذيل واژه ي تحقيق وي تحقيق را اثبات مساله به دليل ها مي داند. اين اثر با مشخصات زير به فارسي ترجمه شده است: مير سيد شريف جرجاني: 1377، تعريفات، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامي ( ترجمه ) حسن سيد عرب، سيما نوربخش، تهران ( چاپ اول ) نشر فرزان. [40] - توجه داشته باشيد كه مراد از حقيقت يابي در اكثر كتاب هاي روش تحقيق غربي بر پايه ي مفهوم fact finding يا همان چيزي است كه در سنّت هاي فكري مان به « مطابقت با امكان خارجي » در نظر گرفته شده است. اين معنا معمولا بر حقيقت تجربي يا آنچه كه با تجربه حاصل مي آيد دلالت دارد. اما مراد ما از حقيقت در اينجا در تقابل با مفاهيمي چون ناراستي و دروغ، و تزوير قرار مي گيرد. [41] idealist [42] pragmatist [43] - ح. آريان پور: 1358. پژوهش، تهران ( چاپ سوم ) اميركبير، ص 10 [44] - ابن خلدون: 1375، مقدمه ابن خلدون، ج 2، ص 1122 [45] Research loop [46] - همان منبع، ج 2، ص 1123 [47] - يكي از انتقادات ابن خلدون در دوران انحطاط علمي در اندلس اسلامي و شمال آفريقا، رواج تكيه بر خلاصه ها به جاي منابع اصلي بود. ( ابن خلدون: 2000، مقدمة ابن خلدون، صص 457 ـ 458 نيز ابن خلدون: 1375، مقدمه ابن خلدون، ج2، صص 1124 ـ 1125. ) [48] فصل اول=کلیات تحقیق؛فصل دوم=چهارچوب نظری؛فصل سوم=روش شناسی؛فصل چهارم=تجزیه و تحلیل داده ها؛فصل پنجم=نتیجه گیری و... [49] Ontology [50] Epistemology [51] Methodology [52] - سالم حميش: 1998، الخلدونية في ضوء فلسفة التاريخ. بيروت ( ط 1 ) دار الطليعة للطباعة و النشر، ص 43 [53] - تفسير نظريه و قانون در عرف رايج در مطالعات علوم انساني كنوني در چارچوب علوم تجربي يا به شدت متأثر از آن است به جهت نمونه اي از تفاسير تجربي در تعريف نظريه ر.ك: فرامرز رفيع پور: 1378، كند و كاوها و پنداشته ها، ص 95. / يارول مانهايم، ريچارد ريچ: 1377، روش تحقيق در علوم سياسي ، تحليل تجربي، ص 11. [54] strategic [55] applied [56] pure [57] evaluation [58] explanatory [59] descriptive [60] academic [61] market research [62] problem-solving [63] testing-out [64] exploratory [65] adversarial [66] covert [67] collaborative [68] basic [69] systematic [70] circular [71] Cyclical [72] never - ending [73] quantitative [74] qualitative [75] Inductive [76] هندسه اقليدسي درعلم رياضيات مثالی از علوم قیاسی است که 465 قضيه از 5 اصل با استفاده از قواعد استنتاج منطقي استخراج شده است. [77] Theoretical Level [78] Nomological level [79] Conceptual Level [80] Observational Level [81] Logical Positivism [82] Critical Rationalism [83] Sociological School [84] Verestehen School [85] Critical School [86] - فرامرز رفيع پور: 1381. موانع رشد علمي ايران و راه حل هاي آن . تهران ( چاپ اول ) شركت سهامي انتشار، ص 194 [87] Proposal [88] design [89] Supporter [90] Research Utilization
علاقه ام به بحث های گروهی و تخصصی به ویژه حوزه ی جامعه شناسی و پژوهشگری است. از منتقدان گرامی درخواست دارم مرا یاری و راهنمایی فرمایند. متشکرم.