Searches

کرختی اجتماعی؛ مصب سرمایه داری

مصب یا دهانه رود به محل تلاقی و ورود رودخانه به دریا یا دریاچه و آب های آزاد اطلاق می شود. جامعه ایران به مرحله و نقطه مصب سرمایه داری رسیده و چنین به نظر می رسد که شتاب فزاینده ای در پیوستن به این جریان گرفته است. به صورت خلاصه می توان فاکتورها و شاخص های این نقاهت را چنین برشمرد:

1-تضاد طبقاتی: از منظر جامعه شناختی دورکیمی، می توان مدعی بود که وجود انواع معضلات در جامعه ی انسانی امری طبیعی به نظر می رسد اما هنگامی می توان از آن با عنوان آسیب و یا در مراحلی، بحران نام نهاد که از حد طبیعی و نرمال بگذرد. از این رو، وجود تفاوت اقشار و اختلاف طبقات در جامعه، امری طبیعی می نماید مگر آنکه زمانی اینقدر افزایش و گسترش یابد که منجر به تفرقه و تضاد گردد و بروز خط مشخص مرزی طبقات گردد. اکنون نه تنها برای یک جامعه شناس بلکه برای اغلب مردم، بصورت آماری و ملموس، مبرهن است که شکاف بین طبقات به حد آسیب رسیده است. یکی از بارزترین نشانه های جامعه سرمایه داری، مرزبندی اقتصادی، اجتماعی، منزلتی و سبک زندگی بین طبقات جامعه است. چرا که تاکید نظام سرمایه داری بر انباشت سرمایه و مشروعیت بخشیدن به هدف و به نوعی پایبند به قانون بقای اصلح است. یکی از عوارض جامعه طبقاتی که در آستانه پیوستن به سرمایه داری است همان ازدیاد حسرت و افسوس در بستر جامعه می باشد.

2- عینیت بخشی: عینیت به فرایند شناختی اطلاق می گردد که بواسطه حواس مختلف انسان از جهان پیرامون خود، قابل آزمودن، تجربه مجدد و پیش بینی پذیری نسبی هستند و شاید بتوان گفت که بنوعی همان اولویت بخشیدن و غلبه ی عقل و منطق و تجربه بر حس و قلب و فلسفه است. نسل نو، به نسبت نسل های پیشین، اهتمام بیشتری به شک و شبهه انگیزی در مسائل غیرمادی، سنت های دیرین و هنجارشکنی روحانی دارند. چه بسا ممکن و محتمل است که این ویژگی عینی گرایی، ملاکی از سایر مکاتب بشری نیز باشد اما در دست به دست هم دادن با چند ویژگی دیگر، شک قوی بر گرایش جامعه به سوی نظام سرمایه داری را به نمایش می گذارد. یکی از عوارض جامعه عینیت گرا که در آستانه پیوستن به سرمایه داری است همان دین گریزی، کاهش اتوریته معنویت و ماوراءناباوری در بستر جامعه می باشد.

3-فردگرایی: سازوکارهای نظام سرمایه داری به صورت الزام آور و توجیه پذیر، فرد را درگیر قفس آهنین محاط خود می کند. فرد، بر محورِ خواست ها، در مرکزیت این دایره دوار هستی قرار می گیرد و تبدیل به معیار و سنگ محک سره و ناسره می شود. به همین دلیل، مشغله برای نیل به اهداف بلندبالا، زمانبندی ثانیه ای برای سرعت بخشیدن در رسیدن به همه چیز، جلو زدن و سبقت گرفتن از دیگران، کاهش صله ارحام، تبدیل به رفیق های ساکت دوران تنهایی فرد در این دنیای پر از غوغا، فرصت، لذت، خاطره و آرامش می شوند. ولع سیری ناپذیر فرد در کسب قدرت و ثروت و منزلتی که هر روز دورتر می نماید از شاخص های ملموس جامعه ی تلوتلوخوران کنونی برای پیوستن به جهانی شدن است. یکی از عوارض فردگرایی که در آستانه پیوستن به سرمایه داری است همان خودخواهی و خودحق به جانبی است که در بستر جامعه، موج می زند.

ویژگی های ریز و درشت بسیار دیگری در این مبحث وجود دارد که شاید مجال بیشتر پرداختن نباشد. لذا مروری بر برخی راهکارها و پیشنهادها، ضرورت به نظر می رسد.

زیبا گفته شده است که آزموده را آزمودن خطاست. یکی از فواید بررسی تاریخ نیز تحلیل خط سیر جوامع برای دست یازیدن بر فراز موفق و فرود ناموفق و طبیعتاً خود را کنار زدن از خطاها و بلایای جوامع دیگر است. می توان برای محاسن و معایب قرار گرفتن جامعه کنونی در مصب سرمایه داری، جدول متناظر ترسیم کرد و به وزن دهی شاخص ها پرداخت اما به لحاظ اتخاذ رویکرد پیش گیرانه، می توان اشاره نمود که دالان های عمارت نظام سرمایه داری مملو از پرونده های مشکل دار حقوقی و خانوادگی، دوسیه های خودکشی و آسیب های اجتماعی و جنگ برای توسعه طلبی ارضی و مالیِ واقعی و مجازی است. برای اینکه این جامعه بتواند به سرمنزل های بهتری برسد لزومی بر تجربه تلخ همان تجربیات جوامع توسعه یافته دیده نمی شود. لذا، مناسب ترین روش، بومی سازی ترکیبی است. به این معنا که سعی شود شیر خود را با مایه کشورهای پیشرفته به ماست دلپذیر تبدیل کرد.

به عبارت دیگر، چه ذوب و ادغام شدن در نظام انباشت و چه رد و انکار تام آن می تواند بالسویه برای جوامع در حال پیشرفت، مهلک باشد. همین نقشه ی راه، می تواند در مقیاس خانواده نیز کاربرد عملیاتی داشته باشد. پرورش و آموزش فرزندان با رگ و ریشه های پاک و سالم جامعه خود و هرس و کوددهی به سبک جوامع پیشرفته می تواند ثمردهی بهتری برای آینده رقم بزند. مصب، برای رود آخرین مسیر و برای پیوستن به جامعه جهانی، اولین قدم است. برای این مهم هم باید بدانیم که در کجای خط سیر جهان واقع شده ایم.

منبع: ماهنامه موکریان امروز، خرداد 1402