تشکیلات ناجا و مشکلات اجتماعی آن
تشکیلات ناجا و مشکلات اجتماعی آن
غفور شیخی(جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی)
ستاد کل نیروهای مسلح، بالاترین مرجع نظامی نیروهای مسلح ایران است که وظیفه‌ی سیاست‌گذاری و فرماندهی کلیه‌ی نیروهای ارتش، سپاه و نیروی انتظامی را بر عهده دارد و مستقیماً زیر نظر رهبری اداره می‌شود. ابتدا با نام ستاد فرماندهی کل قوا تأسیس شد و در 1370 به این نام تغییر یافت. در همان سال، سه نیروی شهربانی(نظمیّه)، ژاندارمری(مرزی و روستایی) و کمیته ترکیب شد و پلیس ایران یا همان ناجا (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی) به وجود آمد که وظیفه‌ی اصلی آن «حفظ امنیت داخلی» است و بلحاظ سلسله مراتب، فرماندهی آن (به ترتیب سهرابی، سیف الهی، لطفیان، قالیباف، علی‌آبادی، احمدی‌مقدم و اکنون اشتری) به پیشنهاد وزیر کشور و جانشین فرماندهی کل قوا توسط رهبر تعیین می‌شود.
قابل اشاره است که وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح (با وزارتِ مدنی، ریاحی، چمران، فکوری، نامجو، سلیمی، جلالی، ترکان، فروزنده، شمخانی، نجّار، وحیدی، دهقان و اکنون حاتمی) یکی از هجده وزارتخانه‌ی دولت بوده و مسؤول برنامه‌ریزی، هماهنگی، پشتیبانی و توسعه‌ی توان دفاعی نیروهای مسلح می‌باشد. یعنی وظیفه‌ی تجهیز نیروهای دفاعی برای مقابله با تهدیدات احتمالی بر عهده این وزارتخانه است و به‌طور مستقیم در عملیات‌های نظامی شرکت نمی‌کند.
بخش‌های اصلی ناجا که حول 3 بخش اصلی فرماندهی، حفاظت اطلاعات و عقیدتی-سیاسی قرار گرفته‌اند عبارت‌اند از
1- پلیس راهنمایی و رانندگی (راهور با فرماندهی تقی مهری که وظیفه‌ی کنترل ترافیک، نظارت بر آموزشگاه‌ها و صدور گواهینامه و دفترچه کار، رسیدگی به تخلفات و پیشگیری از تصادفات را برعهده دارد)
2-پلیس پیشگیری (با فرماندهی محمدشرفی، فرماندهی کلیه کلانتری‌ها و پاسگاه‌های انتظامی کشور، پلیس فرودگاه‌ها و راه‌آهن و حفاظت صداوسیما، میراث فرهنگی و گردشگری، منابع طبیعی و جنگلبانی، پلیس خدمات قضایی مستقر در سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها، یگان‌های امداد شهرستان، زندان‌ها و تعزیرات حکومتی، حفاظت از محیط زیست)
3-پلیس مرزبانی: (با فرماندهی قاسم رضایی، وظیفه‌ی کنترل مرزهای زمینی 6000 کیلومتر و دریایی 2700 کیلومتر، حفظ و نگهداری میل‌های مرزی و سازماندهی امور مرزنشینان را دارند. فرماندهی مرزبانی ناجا مستقر در پایتخت است. سپس فرماندهی مرزبانی استان که هر استان دارای یک یا چند هنگ مرزی و هر هنگ مرزی دارای چند گروهان مرزی و هر گروهان مرزی دارای چند پاسگاه مرزی و هر پاسگاه مرزی دارای چند برجک مرزی است)
4- پلیس ۱۱۰ یا نیروی واکنش سریع که در زمان فرماندهی قالیباف ایجاد شد.
5-پلیس آگاهی(با فرماندهی محمدرضا مقیمی)
6-پلیس مبارزه با مواد مخدر(با فرماندهی محمدمسعود زاهدیان)
7-پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا، سال 87 در زمان احمدی‌مقدم تاسیس و در امور رایانه، اینترنت، فضای مجازی، برداشت غیرمجاز از حساب‌های بانکی، صیانت حریم شخصی و... فعال شده است)
8-پلیس امنیت عمومی (پاوا که وظیفه کنترل نظم و امنیت را دارد با فرماندهی رضاییان‌فر)
9-پلیس بین‌الملل (عضویت ایران در اینترپل از 1317 و تنها کانال ارتباط رسمی مراجع انتظامی و قضایی داخل کشور با خارج از کشور که از طریق سامانه رایانه‌ای اختصاصی به صورت لحظه‌ای با کشورهای عضو و دبیرخانه کل سازمان بین‌المللی پلیس جنایی ارتباط دارد)
10-پلیس مهاجرت و گذرنامه (صدور و تعویض گذرنامه در کشور و کنترل مهاجرت)
11-پلیس دیپلماتیک (حفاظت از سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های سایر کشورها در ایران)
12-یگان ویژه با فرماندهی حسن کرمی (واحد اسواران، ضداغتشاش، زنان، براق=آموزش چتربازی، پاراگلایدر، سقوط آزاد، موتور سواری، واحد رهایی گروگان، واحد سپکا (سگ‌های پلیس)، واحد دریایی، واحد چک وخنثی سازی بمب و تله‌های انفجاری و غیره) که در وضعیت سفید وارد عمل نمی‌شوند. در وضعیت خاکستری کمک‌کننده به سایر نیروها هستند ولی در وضعیت زرد و قرمز موظف به دخالت و مقابله هستند. نوپو (رهایی گروگان، برخورد و خنثی‌سازی عملیات تروریستی و سرکوب شورش‌های شهری) یکی از زیرمجموعه‌های این یگان ویژه است.
13-یگان امداد: شامل واحد کنترل اجتماعات، واحد گشت انتظامی، واحد عملیات‌های ویژه و غیره است.
14-سازمان عقیدتی سیاسی: ساعس با ریاست بهرامی که دارای ماموریت رشد و گسترش فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در ناجا و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته است.
15-سازمان حفاظت اطلاعات: ساحفا با ریاست عبدالله‌زاده وظیفه‌ی حفظ و صیانت نیروی انتظامی در اسرار و اطلاعات، اماکن و تاسیسات، شخصیت‌ها و پرسنل، ارتباطات و... در برابر هر گونه خطرات طبیعی و غیرطبیعی را برعهده دارد.
16-سازمان وظیفه عمومی با ریاست نوروزی که وظیفه تقسیم نیروهای وظیفه و سرباز و اعزام و... بین نیروهای مسلح ایران را بر عهده دارد.
بعد از این معرفی اجمالی و شناخت کلی،قابل یاداوری است که تمام این مجموعه‌ی گسترده و مهم در درون و در ارتباط با جامعه و مردم دارای سه مشکل و نقد قابل ملاحظه است:
اول-مشکل شکلی و ساختار ظاهری: ساختمان‌های پاسگاه‌ها و کلانتری‌ها، دفاتر انتظامی، معابر ورود و خروج شهری و ... عموماً قدیمی، رنگ و رو رفته، پر از دست‌انداز، در و پنجره‌های زوار در رفته و کوچک، بدون شاداب‌سازی و نور و تهویه‌ی کافی‌اند که از دید مراجعین مکانی ناخوشایند و فرسوده و بی‌کلاس را تداعی می‌کند که جای بسی تعجب و تاسف است که اماکنی با این تقدس و اهمیت و وظایفی خطیر و مراجعین شبانه‌روزیِ مردم، چرا باید از استانداردهای پلیس جهانی بسیار فاصله داشته باشند؟ این به معنای اشرافی‌گری در ساختار و شمایل اماکن و دفاتر انتظامی نیست بلکه بهتر است با دیدی وسیع و ظرفیتی بالا سعی شود زیباترین، مستحکم‌ترین و شایسته‌ترین و روزامدترین اماکن که بیانگر عزّت و احترام کارکنان و مراجعان و شرف مملکت است تهیه و مورد استفاده قرار گیرند. اگر قرار بر ترفندهای روانی ناخوشایندی مکان و تاثیر آن بر خلافکار باشد این امر در زندان‌ها قابل اجراست که امروزه این نگرش نیز منسوخ شده و زندان‌های کشورهای پیشرفته، حتی با بسیاری از هتل‌های جهان سوم قابل مقایسه نیست.
دوم- مشکل برقراری ارتباط اجتماعی مبتنی بر حُسن نیت و آرامش: این مبرهن است که هر محیطی، مجموعه‌ای از رفتارها و کردارها و حتی گفتارهای مخصوص به خود را دارد مانند آنکه حتی محیط نظامی با انتظامی هم متفاوت است. غالباً کسانی که در انتظامی مشغول به خدمت و فعالیت هستند و کسانی که به آنجا مراجعه می‌کنند در فضای سنگین روابط اجتماعی مبتنی بر بدبینی و نظامی‌گری و رسمیت غیرلازم گیر می‌کنند و همین امر سبب ایجاد یا تشدید ذهنیت ناخوشایند می‌گردد. در حالی که این اجحاف در حق زحمات کارکنان آن و پیش‌داوری از سوی مراجعان است. پلیس که باید مکان و ماوا و مامن آرامش مردم و مراجعانش – چه خلافکار و چه غیرخلاف‌کار- باشد عموماً نگرشی خشن و سرد و سخت به همدیگر منتقل می‌کنند. سرمایه‌ی انسانی- اجتماعی که اساساً خمیرمایه‌ی روابط بین انسان‌ها و کاهنده‌ی هزینه‌ها و پیش‌برنده‌ی برنامه‌هاست فیمابین نیروی انتظامی و مراجعان نیاز به بازنگری، اصلاح و پویایی بیشتری دارد. این آرامش‌بخشی و تسهیل روابط در شهرستان‌ها ضروری‌تر نیز به نظر می‌رسد.
سوم- مشکل درامد و بیمه و تسهیلات و ادامه تحصیل: زندگی نظامی و انتظامی به تناسب سختی کار و وظایف محوله دارای محدودیت‌های بسیار اجتماعی، اداری و خانوادگی است. در بسیاری از بخش‌های انتظامی حتّی قضیه جان و خون نیز مطرح است. تمامی این موارد می‌طلبد تا کارکنان و کارمندان آن از لحاظ درآمد، تامین و دارای تسهیلات مالی و امکان ادامه تحصیل باشند چرا که این نهاد نیز بخشی از همین جامعه و فرزندان و خانواده‌های همین جامعه‌اند که اگر این موارد به خوبی لحاظ نگردد آسیب‌های رشوه، تخلیه‌ی عقده، شکل‌گیری روابط غیررسمی با برخی افراد، گسترش بدبینی و... رواج می‌یابد. حد فاصل بین یک فرد انتظامی و یک فرد جامعه تنها باید «قانون جمهوری اسلامی» باشد و نه مسائل قومی، شخصی، زبانی، مذهبی، رنگ لباس، اسلحه، جنسیت و غیره. این امر می‌طلبد تا تدابیری برای معیشت و تحصیلات انتظامیان و تصحیح نگرش جامعه و مراجعان اندیشیده شود.
جمع‌بندی
تشکیلات گسترده و حجیم و موثر ناجا، مطالعات روزامد بینارشته‌ای می‌طلبد تا به نسبت جمعیت کشور و مسائل حساس و فن‌آوری‌های روز بتوان هر روز شاهد پیشرفت و ارتقاء در بخش‌های مختلف مردمی، انتظامی، قانون‌مداری، گزارشات درست، خنثی‌سازی دسیسه‌ها، پیگیری و به نتیجه رسیدن رونده‌ها بود. ظاهر برازنده‌ی تشکیلات انتظامی و رسیدگی جدّی به اوضاع معیشتی-تحصیلاتی و تسهیلاتی آن در یک طرف و اصلاح و بهبود روابط اجتماعی و نگرش متقابل جامعه و انتظامی در طرف دیگر موجب می‌شود تا سطح اعتماد، آرامش متقابل و روابط حسنه ارتقا و افزایش یابد چرا که هدف نهایی تمام این تشکیلات و مردم همانا داشتن جامعه‌ای سالم، پاک، قانونمند و پیشرفته است تا ضمن داشتن زندگی رضایت‌بخش موجبات توسعه‌ی فزاینده‌ی کشور نیز فراهم‌تر گردد.
شیخی، غفور (۱۳۹٦) تشکیلات ناجا و مشکلات اجتماعی آن، دوهفته نامه صدای آشنا، سال دهم، شماره 110، ص3
علاقه ام به بحث های گروهی و تخصصی به ویژه حوزه ی جامعه شناسی و پژوهشگری است. از منتقدان گرامی درخواست دارم مرا یاری و راهنمایی فرمایند. متشکرم.