Searches

لاجانی و عاسمانی

به شی 1

ساڵێک له ساڵان له داوێنی کێوێکی به رز ئاواییه کی چکۆله و سه رسه وزی لێ بوو. پڕ بوو له مێرگ و شینایی و چۆم و کانی و ڕووبار و ئاژه ڵانی ڕه نگاوڕه نگ. ژیان به هێمنی ده چووه سه ر. چه ن کانی و کانیاوێکی گه وره ی لێ بوو. به به ریه وه ده شتێکی پان و به رین. زۆر له مێژتر نێویان نابوو لاکانی به مانای ده شتی سه رچاوه ی ئاوو کانی. عه ڕه به کان هێرشیان هێنا. ساڵیانی ساڵ شه ڕ و شۆڕ په یدا بوو. ده ستیان به سه ر ئه و ده شت و ئاواییه دا گرت و به زمانی چه وتی خۆیان نێویان نا لاجانی. ژیان تیپه ڕ ده بوو. گه ردوون ده گه ڕا. ئاغایه کی لێ په یدا بوو. هه تا خودا حه ز بکا زۆردار، داوێن پیس، دێز، تڕزل، قوڵه فیتنه و نه دوێن. ئه و ناوه نده به ده ستیه وه وه ڕه ز بوون. پێیان ده گوت ئاغای لاجانی. هه موو رۆژێ به به رهه یوانی مزگه وت دا ده هاتوو ده چوو و چاوی له ژنان و کچانی سه ر کانی ده کرد.زۆر جاران له ئاوایی ده ورو پشتیش به سواری گوێ درێژ ته نه که و تۆنگه و گۆزه یان دێنا و لای ئێواران ده بووه خرینگه خرینگ و قریوه قریوی ژنان و کچان و جێژنی ئاغای لاجانی.

له نێو ئه و کچانه دا دوو سێ یه کی زۆر به دڵ بوو. هه موو جارێ له کوێخای ده پرسی ئه رێ ئه و په ل ئه ستووره یان نێوی چ بوو؟ کوێخاش ده یگوت قوربان، عاسمانی. ده کۆخی و چاوی تیژ و چکۆله ده کرد. سپی و سۆڵ، توند و تۆڵ، نه رم و نۆڵ، خانم و خاتوون، سه نگین و ره نگین ده هاتوو ده چوو. پیلی هه ڵده کرد و شه به قی له چاوی ئاغای لاجانی ده چوو. سیخمه یه کی شینی عاسمانی له به ر ده کرد و به هه ر سمکۆڵێک خرینگه ی لێهه ڵده ستا. کوێخا و ئاغا تێکڕا ده یان گوت ماشه لله. عاسمانی زیت بوو. ئاگای لێبوو لاجانی چۆنی چاو لێده کا. له به ر سه گیانی له سه ر ئه و تاته لووسه ده ستنوێژی هه ڵده گرت.

قه ننه ی هه ڵده مژی و چای ڕه شی به سه ر داده کردو ده ستێکی به سمێڵی دا دێنا. زنجیری شه مماته که ی ده کێشا و وه ک هه میشه به تووڕه یی ده یکوت:چه ندی ماوه بو شێوان؟ کوێخا جوابی سڵاوی خه ڵکی ده داوه. زۆر جار پرسیاری ئاغا جوابی نه ده ویست. ڕواڵه ت بوو. مه حته ل بوو که ژه بێته وه و بیدۆشێ. زوو زوو له کوێخای ده پرسی کوا، که ژه چی لێهات؟ کوێخا ده یگوت قوربان خه مت نه بێ کچی خۆمه ده زانم چه ن سه گ بابه.

که ژه کز و باریک و شولاق بوو. ڕه شتاڵه و دم زل. زاری وێک نه ده که وت. پرچی ڕه شی هه مه وندی ده وه نده وه و هه ڵده به زین له به ڕۆژی پشتی. ده ڵاڵ و شۆڤاری ئاغای لاجانی بوو بۆ عاسمانی و کۆڕی سه ر کانی. هه موو باسه کانی ئه و ناوه نده له سه ر کانی ده کران. چاک و خراپ.

خه سره و که روێشکی کوشتبوو. بۆ شه وێ له ماڵی ئاغا یا به ربه سێڵیان بوو یا سه نگه سیر. خه سره و هاووڵایه تی عاسمانی بوو و کرێگرته ی کوێخا. له بنه و بڕ و خۆ گێل که ر. وه ک کێچ ده په ڕیه پشتی ئه سپ و هێنده و تاوێک به ده ستی پڕ ده هاته وه. سروشته که ده وڵه مه ند بوو. ژنان ده یان گوت خۆی مات داوه له که ژه. کوێخاژن ده یویست کوبرای بداتێ. نۆبه ی بوو. ئاقلی سووک بوو. خوازبێنی نه بوو.

شه و به سه ر داهات. دیوه خانی سه روو. ئاغای لاجانی، کوێخا و که ژه سرت وخورتیان بوو. که ژه لێوی خوارووی ده کورۆشت و له سه ر ئه ژنۆی ده دا و ده یگوت ئه یه ڕۆ نه به سه ری بابم هه ر ڕاشنه بردووه. به قه بری باپیرم دوو سێ جارم لێ پرسی. ئاغای لاجانی متمانه ی نه بوو. که ژه له سوێندان دانه ده ما. به گیانی براکانم ئاغا گیان درۆیه. خه ریک بوو ده گریا. کوێخا ئیزنی دا بڕوا. له ناکاو خه سره و په یدا بوو. «ده ڵێن حه سه ن ئاغا ده یهه وێ دووسه د سه ر مه ڕ و پاتاڵ و ڕه شه وڵاغ و شت بکڕێ قوربان» خه سره و گوتی. لاجانی هه ڵچوو. حه سه ن ئاغا بابی عاسمانی بوو. زۆردار و ڕق ئه ستوور و تووڕه. له نێوخۆیان پێیان ده گوت میرزا حه سه ن.

لاجانی پیاوه کانی نارد بو شۆڤاری. به ربه سێڵی به دڵ بوو. سبحه ینێش کاری زۆر بوو. به ینابه ینێک به له کی عاسمانی وه به رچاو ده هات.

به شی 2

مامۆستا ده یگوت کوڕه ئاخر هه تیو تووبی خاتری داروو به رد چۆن نازانی«ئه سمائی سیتته» چه نده نه؟ به چکه فه قێش خۆی کوشمه ڵه دابوو. جووجه ڵه ی ته ڕ. مل داخراوو کاس. ئه ی «هَذَا الکتابِ محلاً مجروره یا تقدیراَ مرفوعه؟» به شه ققه ی مۆری لپی ده ستی مامۆستا له پشته ملی فه قێ، پێچه که ی ته گه ره ی کرد. نه شیده وێرا له سه ر ئه ژنۆ هه ستێ. ئای له به ر ده ستت مرم. مام که ریم گوتی. مجێور. که ڕ به ڵام که ڕڕه. دوو ژنی به خاک سپاردبوو. چه ن ساڵ له مه و به ر له وڵاتی که ڵهوران خات نازداری هێنابوو. هه ر بێکار بایه خاڵی شین-ڕه شی ده کوتا. مام که ریم له دین ده چوه ده ر. ده ترسا بڵێن غوسڵی ده رناچێ و له ماڵه که ی مزگه وت ده ریکه ن. فه قێ چکۆل «عوامل جرجانی» به ده سته وه، ئه و سه ره و سه ری مزگه وت به هاتووچۆ له به ری ده کرد. جارووباریش دوای پشوویه ک «ئه حمه دی» ده ردێنا و ده وری ده کرده وه. که یفی به وه ساز بوو. « رأس: سه ره، عَین: چاوه، بَدَن: قالب، إسم: ناوه. هه ڵیده خسته وه و درێژه ی ده دا: أنف: لووته، حاجِب: برۆ، فَخِذ: رانه و رُکبَه: ئه ژنۆ. دواییش قاقا پێده که نی و ده یکوت پلم ده رپه ڕی ئه ی بابه ڕۆ! ئێواران فێقهی ده خوێند. «مَذی و وَذی وجوب غوسڵ نینه و مَنی باعسی جونبه و هه ر سێک مُبطل وضونه». به هه وای ده نکه ته سبیحه کانی مام که ریم به ڵێی بۆ مامۆستا ده گوت. دیسان هاتوو چۆی ئه و سه روه وسه ری مزگه وتی ده کرد. هه ر که کوێخا جێگای دانیشتنی ئاغای لاجانی له به ر هه یوان ساز ده کرد ده چوو ده ستی ئاغای ماچ ده کرد و وه ک جوندۆکه بۆی ده رده چوو. فه قێکانی دیکه سوخته بوون و ئه ویان ده نارد بۆ راتبه. بێجگه له دوو سێ ماڵ. یه کیان سه گه لی دڕیان له کۆڵان بوو، ئه وی که یان گوتبووی هه ر ده بێ مه لا قادر بێت، ئه ویکه شیان ماڵی عاسمانی بوو. دووره ڕێگا بوو به ڵام سندانیشیان له هه ڵوو و په ڵووی خه ڵک خۆشتر بوو.

له ڕه شایی قووڵی شه و دا، سیسره و قڕه ی دووری بۆق و خشه ی په له کان و وڕه ی سه گ، سوکنایی شه وی داده دڕی. خه سره و قوت و سڕ ده بوو. به پانایی دارستانه که گوێی ڕاده خست. به لادێ و سه ر به رده چکۆله کان دا ده رۆیشت تا ڕێ و شوێنی دیار نه کا. جارجار سه ری هه ڵدێنا. بانگ بانگ. ڕه شایی ئاسمان ڕۆده چووه چاڵی چاوی. ته نیا مانگ و چه ن ئه ستێره نه یانده هێشت دڵی بتۆقێ. ده ورێکی شه ده له دم و چاوی هاڵاندبوو. سمێڵی گه رم و ته ڕ بوو. گه یشتبووه پشت ئاغه ڵه کانی خوارووی حه سه ن ئاغا. چۆڕه چۆڕی جۆگه یه ک به درێژایی ڕێگا و دێبه ره که وه ده بیسترا. به ماته ماته خۆی گه یانده تاقه ی ئاغه ڵ.. دیاره تێکه ڵاوی هه ڵاوو بۆنی تیژی میزوو جاروبار فڕمه و پڕمه پڕپڕه له شه ک و کاوڕ و به ران و ته گه و بزن. به سی بوو. چۆن هاتبوو وا گه ڕاوه. گورج. ئاغای لاجانی به خه به ری خه به ر بوو. «به سه ری مه مباره کت قوربان ئه وه ی بیستووتانه وایه، حه شرو نه شرێکه به که س نابژێردرێن». ده یانگوت گه وراغاحمه دی ئیلیکای مامه شی به رتیل و دیاری ناردوه بۆ حه سه ن ئاغا تا عاسمانی بکا به بووکی خۆی. مامۆستاشی میوان بووه. پیلانێک له حه وشه ی مێشکی ئاغای لاجانی پڕژ و بڵاو بۆوه. پاستاوی ته قیو. کۆ نه ده بۆوه. هه رای کرده پیاوه کانی: سه گبابینه کێرده کانو هه ڵگرن. حه مه، مینه، عه لی، ره سوو، خه سره و، ... گوڕڕه ی به قه دی کێوه وه وه ده نگی ده داوه. به رب العزه شه ڵاڵی خوێنیان ده که م. رکێفی ئێستره که ی ڕفاندوو فڕی. ته ق و کوت له هه وڕو هۆڵه هه ستا. ئاغاژن به قوڕپێوان و کوڕه نه که ی وه ده ر که وت. ته قه ته قی نالی ئه سپه کان فه قێ چکۆلی له خه و ڕاپه ڕاند. له مێژ بوو ئاغای لاجانی ڕقی له گه وراغاحمه دی ئیلیکای مامه شی بوو. ته قه ی ناڵی ئه سپێک جیاواز لێی ده دا. ئاغای لاجانی پیاوێکی ڕا یه ڵ کردبووه لای براکه ی بۆ یارمه تی.ده بوا دوێنێ ناردبای. به هه ر چواریان نه ده گه یشتنه ئاغای لاجانی. ده تگوت دوڵدوڵه.

به­شی3

خۆی له ئه­سپ فڕێ­دا و به هه­ناسه بڕکه گه­یشته باره­گا. دوو پیاو له­گه­ڵی رۆیشتنه ژوور. نووزه نووزی قورعان خوێندنه­وه ده­هات. یه­کیان له­سه­ره­خۆ گوتی جه­نابی شێخ، ڕاسپارده­یه­ک له لایه­ن ئاغای لاجانی هاتووه. «صدق الله العظیم وه­ره ژووره­وه». مینه شان و ده­ستی شێخی ماچ کرد و چاره­گێک قسه­ی کرد. شێخ به ده­نگی نیوه به­رز فه­رمووی با بچێ پشوویه­ک بدا. له دڵی خۆی­دا گوتی سێ شه­وو ڕۆژه تێده­ته­قێنم و ئه­و به­ستزمانه­شم پساند بۆ­وه­نده­ی؟ چه­نده­ش نوورانی و مه­باره­ک و خاوێن و بۆن­خۆشه. سپیشی زۆر تێکه­وتووه. ده­بێ پێش گه­ڕانه­وه­م داوای نووشته­یه­کی بۆ مه­نیج لێبکه­م. به­ستزمانه منداڵی بۆ نامێنێ. شێخ پشتاوپشت پیاوی خودا بوون. ده­یانگوت جه­ددی له دێهاتێکی چوارماڵی ئه­و دیوه­وه هاتووه و به چه­ن پشت ده­گه­نه­وه حه­زره­تی حه­سه­ن.

دوای خۆ­ته­کاندن و ده­ست به ئاوو ده­ستنوێژێک خۆی شل کرده­وه و ڕاکشا. بڵێی ئاغای لاجانی چی به­سه­ر میرزاحه­سه­نی عاسمانی هێنابێ. دڵه خورپه­یه­ک گرتی. زۆرجار ده­هاته­وه به­ر چاوی. مێرگه نه­خشینه. به هه­ڵکه­وت یا له پیاوه­تی مه­نیجه­وه که ڕۆیشته ده­ر، عاسمانی که­وته ده­ستیه­وه. تۆڕ. ده­ستی سووک. شانی نه­رم. لێزان. سه­رچۆپی به­ستزمان خاوی ده­کرده­وه گه­ڕه­کی گاوانی هه­ر هه­ڵده­به­زین. ڕێکده­خشان. مه­مک و شان. توند و قیت. قووڵی قاشی ده­ڵه­مه­ی کوڵمه­ی خوین تێجزاوی ته­زووی به له­ش­دا دێنا. بڵێی هه­موو گیانی وابێ. ئه­رێ ئه­ی ئه­وه­نه­بوو... مشه­مشی هه­ناسه­ی ده­بیست. ده­ستی بن سه­ری ده­رهێنا بۆ لای ڕانی. ته­قه­ی ده­رگا ڕایچه­لاند. ده­روێشێکی شڕ مه­جوحمه­یه­کی نان و چێشت هێنابوو. دوای جه­ماعه­تی ئێوارێ شێخ بانگی کرد. فه­رمووی سه­ی­ ڕه­زا، نوێژی به­یانی بڕۆنه­وه. پیاوێکی ده­سته­وه­ستان تیژ گوتی به چاوان. شێخ مه­حته­ل نه­بوو. چوار پێنجی دیکه له به­ر ده­رگای باره­گا چاوه­ڕوانی بوون. وادیاره شێخ له­گه­ڵ پیاوانی خۆی دانیشتووه و پلانی خۆی کێشاوه و بڕیاری خۆی داوه. بۆیه ده­ڵێن که­س سه­ر له کاری شێخان ده­رناهێنێ.

سه­ی ڕه­زا هه­ر هاواری ڕان و سمتی بوو. ئه­گه داده­به­زی گه­ڵاو­گه­ڵ ده­ڕۆیشت. به­ستزمانه قه­ت ئه­وه­نده له سه­ر ئه­سب نه­بووه. ئه­و پیاوچاک و خوێنده­وارانه هه­ر­وا ده­ست و پێ سپیلکه­ن به­ڵام زۆر قسه­خۆش بوو. ده­یگوت شه­وێکی ده­رگای خانه­قایان وه­به­ر مستان دا. چووم دیتم دیسان سمایله چکۆله. ڕایده­کێشام و ده­پاڕاوه نووشته­یه­کی بۆ بنووسم ژنه­که­ی ده­زێ و لێنابێته­وه. خات عه­زیم له­و دیوه­وه نه­ده­هات. ساڵی منداڵێکی ده­بوو. به­سه­ر سمایله­وه زاڵ بوو.

گوتم مه­حته­ل به.

لاپه­ڕه­یه­کم درێژاو درێژ دادڕی و قوڵووه­اڵله­م به دایره و بێ­خاڵ نووسیو بۆم برد. ده­ستی ماچ کردم و هات بڕوا. توند گرتم.

مام سمایل سه­رقه­ڵه­مانه نه­ده­ی کار ناکا.

گیرفانی پشکنی چی پێ نه­بوو.

دوایی ده­تده­مێ.

به سه­ری شێخ نابێ.

لاقه­و­لاقی ده­کرد به­زه­ییم پێی دابێ و له کۆڵی بمه­وه. ده­شیزانی له­به­ر کارکردی نوشته­که ده­ڵێم.

مابۆوه.

چه­قوه­که­ی ده­رهێنا و دایه ده­ستم.

به زیاد بێ.

له لۆچێک ئاوی هه­ڵکێشه با بیخوا.

له­وسه­ری کۆڵانه­وه ده­یگوت ده­زانم ده­زانم ده­ستت نه­بڕی به­ران ده­کا.

لووره لووری سه­گه­لی لاجانی ده­هات. ماڵی ئاغای لاجانی ڕووناک و قه­ره­باڵغ. کونه مێرووله. یه­ک یه­ک و دوو دوو ده­چوونه ژوور و ده­هاتنه ده­ر یا له­به­ر حه­وشه و حه­سار سه­رێکیان پێکه­وه ده­نا و ده­ڕۆیشتن. مینه چاوی ده­گێڕا بۆ ناسیاوێکی شیاو. سه­ی ڕه­زا هه­ر خۆی لێکده­کێشاوه­و باوێشکی ده­دا. هه­ر نزیک­تر ده­بوونه­وه و له ڕه­شایی و نه­زانی که­م ده­بۆوه. سه­ره­خۆشیه. دڵی داکه­وت. تاژی چاوی هه­ڵده­سووڕا به دوای ئاغا. له نه­کاو خه­سره­و لمبۆزی ئه­سپه­که­ی گرت نه­سڵه­مێ. مینه ئه­ژنۆی شکا...