Searches

هویت جنسیتی و هویت اجتماعی:چالش ها و آسیب ها

درآمد

بسیاری از مشکلات جامعه ریشه در گذشته تربیتی و نحوه شکل گیری شخصیت و اندیشه های افراد آن جامعه دارد. اگر فردی خود و تمایلاتش، اهداف و رویکردهای زندگی اش را بشناسد می تواند در زمان و مکان مناسب تصمیم لازم را بگیرد و از قدرت خودکنترلی برخوردار باشد. هسته مرکزی این قدرت، مفهومی است به نام هویت. پنداشت نسبتاً پایدار فرد از کیستی و چیستی خود در ارتباط با افراد و گروه های دیگر که از طریق تعاملات اجتماعی فرد با دیگران در فرایند اجتماعی شدن تکوین می یابد. یعنی برقرار کردن توازن میان خود و دیگران. شناخت شباهت با خودی ها و تفاوت و تمایز با غیر خودی ها. هویت، تقسیمات و انواع مختلفی دارد از سطح خاص گرایانه رابطه ای مانند هویت فردی (که به شخصی و نقشی قابل تقسیم است) آغاز و تا سطح عام گرایانه مانند هویت جمعی، اجتماعی، قومی، منطقه ای، ملی، سیاسی و...ادامه می یابد. از سطح خاص، هویت جنسیتی(Gender Identity) و از سطح عام، هویت اجتماعی(Social identity) را در ارتباط با هم مورد بررسی قرار می دهیم. اولی فرد را در کانون توجه دارد و دومی همان افراد را در کانون جامعه مدنظر دارد.

تعریف مفاهیم اصلی

هویت جنسیتی: بازتاب ویژگی ها، کارکردها و احساس مردانگی یا زنانگی فرد است که از بدو تولد در فرایند مشاهده، یادگیری، جامعه پذیری، ارتباط و تعامل با دیگران شکل می گیرد و یک فرد خود را به عنوان زن یا مرد می شناسد و دیگران نیز وی را بدان شکل پذیرا هستند.

به عبارت دیگر، آن بخش از رفتارها و نگرش های فرد نسبت به جنسیت خویش که تحت تاثیر .................

برای تهیه فایل کامل این مطلب، لطفا اینجا را کلیک فرمایید. موفق باشید.

شرایط فرهنگی و اجتماعی شکل می گیرد. برای اینکه فردی را زن یا مرد بدانیم حداقل تجمیع و تعادل بین دو نوع ویژگی لازم است: اول ویژگی های جسمانی- ظاهری، دوم ویژگی های شخصیتی- رفتاری. در نوع اول، ژنتیک، ارث و عوامل زیستی و بیولوژیکی بسیار تاثیرگذارند که غالباً انتسابی و غیرارادی اند و در نوع دوم عوامل فرهنگی- اجتماعی که غالباً اکتسابی و ارادی و حاصل برهمکنش های جمعی و نقش اند. اگر این تعادل بین ویژگی های جسمانی و شخصیتی بر هم بخورد، اختلال هویت جنسیتی (Gender identity Disorder) روی می دهد و یکی از شایع ترین آن، نارضایتی جنسی (Trans S/e-xual) است. مشهور است که در آن صورت «مغز و روان مردانه درون پیکری زنانه اسیر می‌شود و مغز و روان زنانه در کالبدی مردانه فریاد برمی‌آورد!» مثلاً در ظاهر مرد است و در حرکات و اطوار و پوشش مانند زن (ویژگی هایی که جامعه و عرف، یک زن را با آن زن می شناسند) عمل می کند و برعکس.جنس واژه ای است که به تفاوتهای زیست شناختی میان زن و مرد اشاره دارد مانند تفاوت در اندام های جنسی، تفاوت در عمل تولید مثل اما جنسیت مسئله ای فرهنگی است و به طبقه بندی اجتماعی مونث یا مذکر مربوط می شود. یعنی یادگیری احساس مذکر یا مونث بودن یکی از نخستین تجربیاتی است که از کودکی شکل می گیرد.در این مطلب، عوامل دوم که نقش های اکتسابی و مربوط به خانواده و دوستان و حاصل یادگیری و جامعه اند، بیشتر مدنظر می باشند.

هویت اجتماعی:تعریفی که فرد از خودش بر اساس عضویت در رده ها و گروه های گوناگون اجتماعی دارد. از مولفه های آن می توان به زبان، دین، قوم یا نژاد، آداب و رسوم، طبقه اجتماعی، شغل، عضویت های فرقه ای و گروهی اشاره کرد و از شاخص‌هاي عملياتي آن اعتماد كامل، پذيرش مصالح و منافع جمعي بر مصالح و منافع فردي، برقراري روابط دوستانه و عاطفي در تمامي ابعاد، ابراز رضايت عمومي از اوضاع موجود، مشاركت در نظام تقسيم كار و پايبندي به هنجارهاي عام را نام برد. به عبارت ساده تر، درک ما از این مطلب است که چه کسی هستیم و دیگران کیستند و از آن طرف، درک دیگران از خودشان و افراد دیگر (از جمله خود ما) چیست. از اینرو، هویت اجتماعی نیز همانند معنا ذاتی نیست و محصول توافق و عدم توافق است و می‌توان در باب آن نیز به چون و چرا پرداخت، چرا که يك سازه و ساختار اجتماعي- رواني است كه باعث جدايي و افتراق فرد از سايرين مي‌شود. براساس هویت جنسیتی که اشاره شد و نوع رفتار اطرافیان (شامل خانواده، دوستان، فامیل و...) و نهادهای آموزشی و گروه های اجتماعی این هویت اجتماعی شکل می گیرد و گسترش می یابد. اگر کسی دچار انزوا و افسردگی باشد، با جامعه جنگ و دشمنی و هراس داشته باشد، نتواند نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی و تعلقاتش، نظر و حساسیت داشته باشد، در آنصورت دچار اختلال در یکپارچگی و انسجام هویت اجتماعی اش شده است.

ارتباط بین هویت جنسیتی و هویت اجتماعی

هویت چنان که اشاره شد فرایندی است که در آن فرد الگوی رفتارهای مناسب با جنسیت خود را فرا می گیرد و در آن والدین، گروه های همسالان، مربیان، رسانه های جمعی و حتی نشریات نقش اساسی دارند. هویت جنسیتی، آموختن مهارت هایی است که بر اساس آن ها فرد بتواند نقش زنانه یا مردانه ی خود را ایفا کند. در جامعه ایران اسلامی به طور عام و مناطق کردنشین به طور خاص، به دلیل شکاف نسلی که فرزندان نزد والدین احساس قرابت و راحتی نمی کنند، نبود آموزش صحیح، افراط در مسائل مذهبی و عرفی، کمبود منابع آموزشی لازم، اغلب نوجوانان و جوانان دختر و پسر در کسب هویت جنسی و جنسیتی خود دچار مشکل یا حداقل شک و تردید و ترس هایی هستند و متاسفانه دخترها و زنان از این جهت متضررترند. لذا شکل گیری برخی انحرافات جنسی، از راه به در شدن، برقراری ارتباط نامشروع، سست شدن اعتقادات دینی، برخورد نامناسب با تغییرات جسمانی، کشیده شدن به سمت رسانه های غربی و شبکه های گناه آلود، چشم دوانیدن بر نوامیس دیگران و بددهانی و تکه پراکنی از چالش ها و عواقب این شکاف و خلا و اختلال در هویت جنسیتی ناشی می شوند که به صورت رفتارها و کژکارکردهای فردی و اجتماعی در جامعه بروز می کنند، فرافکنی می شوند و به دنبال خود بسیاری از آسیب های اجتماعی دیگر مانند از هم پاشیده شدن کانون های خانواده و اعتماد، کاهش سلامتی جسمی و روانی، هدر رفتن عمر با عزت و سرمایه جانی و مالی را به دنبال دارد.

کسی که خود و محیط پیرامونی اش را به شکل صحیح درک نمی کند و احساس تعلقی به فرهنگ و تمدن خود ندارد (آشفتگی هویت اجتماعی)، از یک طرف دچار پوچی و سردرگمی است و از طرف دیگر به دلیل همین عدم تعلق، احساس و الزام تعهدی نسبت به قوانین، ارزش ها وهنجارهای خانواده و جامعه ندارد و حس برتری بینی نسبت به سایر اقوام و ملل و فرهنگ ها پیدا می کند. بنابراین هرچه هویت جنسیتی، سالم و منسجم تر شکل بگیرد می تواند بستر مناسبی برای شکل گیری هویت اجتماعی باشد و این تعادل و هماهنگی منجر به شکل گیری سایر ابعاد هژمونی هویت گردد. بنابراین شکل گیری هویت (فردی و جنسیتی و اجتماعی) از طریق رابطه متقابل فرد و جامعه میسر خواهد بود. تعامل میان فرد و جامعه به واسطه استفاده از نمادها و معانی است که به طرق مختلف به نظام ذهنی فرد منتقل و آموخته می شود اما به دلیل غلبه عامل شناسایی در سال های اولیه زندگی، هویت های شکل گرفته در این مرحله از زندگی کمتر انعطاف پذیر هستند. یعنی هویت های اولیه فردی و شخصی و جنسیتی در قیاس با سایر هویت های اجتماعی از استحکام بیشتری برخوردار هستند. نظریه های مختلفی در خصوص هویت جنسیتی و اجتماعی مطرح و بیان شده اند که از آن جمله می توان به نظریه های نانسی چودورو، سیمون دوبوار، آنتونی گیدنز، هربرت مید، میشل فوکو، سترایکر و تراشر اشاره نمود.

عوامل مرتبط با هویت جنسیتی و اجتماعی

1- محیط جغرافیایی: در مناطق کوهستانی که آذربایجان و کردستان نیز بخش اصلی آن را تشکیل می دهد به تناسب نوع آب و هوا و زیست بوم آن، ویژگی های فرهنگی و شخصیتی خاصی نیز در طول تاریخ در کنار دین، آداب و رسوم و... شکل گرفته است. یکی از این خصلت ها، نوع نگاه به هویت جنسیتی در میان کردهاست. لازم به ذکر است که این نوع نگاه، در دوران قبل از ورود اسلام و دوران بعد از آن، متفاوت و بعضاً مغایر است و بلحاظ زبان شناسی و واژه پردازی های ادبی و موسیقایی، این نوع نگاه در طول تاریخ از همسانی و یکنوایی بیشتری – با تغییرات اندک- برخوردار است. بلحاظ قشربندی اجتماعی، تفاوت چندانی بین رویکردهای مختلف اقشار مشاهده نمی شود اما بین نوع معیشت و محل زندگی آنان با این نوع هویت، تفاوت های آشکاری دیده شده است بدین معنی که هویت جنسیتی در میان کوچ رو ها، روستانشینان و دامداران با شهرنشینان متفاوت است. میوه ها و نوع تغذیه، نوع بادها و نسیم ها و فصل وزش آنها، پوشش گیاهی، وجود بلندى و پستى ها، كوه ها و دشت ها، چگونگى تابش نور خورشيد، كيفيت آب و هوا و خلاصه موقعيت جغرافيايى محيط زيست، هر يك زمينه خاصى را در تن و روان آدمى فراهم مى آورد. ابن سینا، کوهستانى بودن منطقه سكونت انسان را سبب چالاكى و دليرى مى شمرد.ساكنان مناطق گرمسير، در قياس با مردم مناطق سردسير، داراى تفاوت هاى بسيارى در جسم و عمل هستند؛ آب و هواى مناطق مسكونى آنان نه تنها به رنگ پوست و زيبايى اندام اثر مى گذارد كه حتى خلق و خوى آنان نيز از آن متاثر مى شود. ابن خلدون هم معتقد بوده که محيط زيست بر هوش، استعداد، درايت و كفايت فردى اثر مى گذارد و سلامتى عقل و روح و ميانه روى در اعمال و رفتار در گرو سلامت محيط زيست است. پس نتیجه می گیریم که یکی از عوامل موثر بر نوع هویت جنسیتی مناطق کردنشین که اغلب کوهستانی و سردسیر است، زیست بوم خاص آن می باشد. سن بلوغ جنسی در محیط سرد و سخت و کم بودن رطوبت هوا، به نسبت مناطق معتدل و گرم، بالاتر است یعنی در جنوب ايران شروع بلوغ به علت گرما از مناطق شمال غرب و غرب زودتر اتفاق مي‌افتد.بلوغ نیز 5 مرحله دارد و حدوداً 4 تا 5 سال طول مي‌كشد تا فرد به بلوغ كامل برسد.

2- محیط فرهنگی:تمام داده ها و اطلاعاتی که از طریق حواس مختلف (چشم، گوش، لامسه و...)، به وسیله ابزارهای متعدد (کتاب، موسیقی، رسانه و...)، از جانب دیگران (خانواده، دوستان، مربیان، همسالان و...) به ذهن فرد منتقل می شود و او آن ها را خواسته یا ناخواسته، بایگانی و پردازش می کند، مجموعه شخصیتی و هویتی فرد را می سازد. پیشینه تاریخی و تمدنی این مناطق نشان از مدنیت و فرهنگ مادی و غیرمادی در سطح بالایی دارد اما کم بودن نرخ سواد و مطالعه و امکانات آموزشی سبب شده روش سینه به سینه و آموزش شفاهی بیشتر رایج باشد و عمده ترین منبع دانش و آگاهی، آموزه های دین و سپس ادبیات داستانی و فرهنگ عامیانه (فولکلور) باشد. در این محیط، تفاوت جنسی، امری طبیعی و پذیرفته شده است. میل جنسی، نکوهیده شده است و به شدت سایه شرم و حیا بر آن غالب است. ازدواج، درون گروهی بوده و سویرات و لویرات (عقد زن بیوه با برادر همسر)، ربایش، ناموس پرستی و غیرت و تعصب در آن مشهود بوده است. روش های فرهنگی کنترل میل جنسی و حتی نوع پوشش زنان و مردان حاکی از آن است که کردها برای هویت جنسیتی، برنامه داشته اند. در تاریخ تمدن مشاهده شده که بسیاری از اقوام و حتی دولت های محلی برای این بخش از زندگی، اقدامات برنامه ریزی و آگاهانه نداشته و سبب شکل گیری رسومات غیراخلاقی (مانند قوم لوط) و بیماری های شایع و در نهایت سست شدن بنیان های جامعه و ضعف و سقوط انجامیده است.

3- محیط تکنولوژیکی: در عصر حاضر وجود مراکز آموزشی، رسانه های صوتی و تصویری متعدد و رنگارنگ، صنعتی شدن، تجهیزات دارویی و پزشکی و بسیاری از مفاهیم بین المللی سبب شده که مرزها در هم نوردیده شود و مجاری و کانال های تبادل فرهنگ و اشاعه نظرات و بعضا تهاجم و تخریب، گسترانیده شود. کردها نیز از این تغییرات مستثنی نبوده و از این رو تغییراتی در بازتعریف هویت جنسیتی روی داده و قسمتی از ارزش های جنسیتی رنگ باخته و کارکرد برخی نقش های جنسی نیز شکل تازه ای به خود گرفته اند. خودآرایی زن و مرد با توجه به وارداتی بودن محصولات آرایشی و بهداشتی به سمت تشبّه (خود را به شکل دیگری درآوردن) رفته است. بنابراین هویت جنسیتی معاصر کُرد، به سمت هویت جنسیتی مورد قبول و تبلیغ شده در سطح جهانی می رود و بر اساس آن نیز پوشش، آداب و رسوم، تعصب و غیرت و ناموس نیز دستخوش چالش شده اند. تغییر هویت جنسیتی به طور نامحسوس و گسترده ای تغییر در سایر هویت ها (از جمله اجتماعی) را نیز سبب می شود و در دراز مدت و مقیاس بزرگ، این افراد نسبت به میانگین مورد نظر قدرت های غالب، همگرایی نشان می دهند و به آرامی عناصر فرهنگی، ادبی، اجتماعی و حتی سیاسی که ویژه کردها بوده جای خود را به عناصر فرهنگی جهانی شدن غربی و عربی و... می سپارند. بسیاری از مشکلات و آسیب های اجتماعی و خانوادگی که در جامعه ایرانی به طور عام و کردها به طور خاص دیده می شود مانند چشم دوانیدن، روابط نامشروع و چندارتباطی، دعوا و درگیری های ناموسی، خودکشی زنان و سقط جنین غیرقانونی ناشی از عدم شکل گیری هویت جنسیتی منسجم و صحیح است که توسط رسانه ها و فیلم های برگرفته از فرهنگ های دیگر که آگاهانه و برنامه ریزی شده به خورد جوامع داده می شود، ایجاد شده است. وقتی نگرش در خصوص هویت جنسیتی (که مثلا من زن هستم و کارکردها،  وظایف و اختیارات و امورات خاصی، مربوط به من و روابطم هستند) تغییر کنند، به تبع آن روابط با دیگران در جامعه، نوع اشتغال و پوشش و گفتار و... نیز (که تشکیل دهنده هویت اجتماعی فردند) تغییر می یابد.

هشدارهایی درخصوص هویت جنسیتی و اجتماعی

برای آنکه هویت جنسیتی فرزندان به درستی شکل بگیرد و به تبع آن برای سایر ابعاد شخصیتی و زندگی اجتماعی اش مشکلات خاصی پیش نیاید، رعایت نکات و موارد زیر حائز اهمیت است:

- جنسیت فرزند خودرا آنچنان که هست (نه آنچنان که آرزو دارید باشد)، پذیرا باشید. بسیاری از زنان به خاطر اینکه خواهان فرزند پسر بوده ولی خداوند به آنان دختر عطا کرده، حاضر نیستند بپذیرند که با او چنان یک خانم رفتار کنند.

- معاینات و آزمایشات پزشکی در خصوص سلامت اندام های جنسی فرزند خود (در مقاطع مختلف تحصیلی) را تحت مراقبت و توصیه های پزشک متخصص و متعهد انجام دهید.

- اختیار نوع جنسیت، در حیطه انتخاب فرد نبوده و لذا هیچ کدام از جنسیت ها (مذکر، مونث، مخنّث و...) نه درخور سرزنش و نه در خور ستایش اند و جامعه باید نوع برخورد با هر کدام را بدون هیچ تحقیر و توهین و تمسخری بدانند.

- نوع پوشش و لوازم آرایشی و پیرایشی و بهداشتی فرزند را با توجه به سن، کیفیت محصول، کشور تولید کننده و موارد دینی و عرفی، کنترل کنید.

- با توجه به وسع مالی و سن فرزند، وسایل شخصی و اتاق را جدا کنید.

 - دوستان و گروه همالان، نوع بازی و وسایل بازی، زمان و مکان ها و حتی نوع کارتون و انیمیشن ها را آگاهانه، تحت نظارت داشته باشید.

- اطلاعات لازم درخصوص هویت جنسیتی (نه فقط مسائل جنسی) را از کتب معتبر و متخصصان امر مطالعه و تهیه نمایید و با دختر یا پسر خود به تناسب سن، گفتگو کنید تا سراغ مجاری دیگر برای یافتن پاسخ های سوالات و برطرف کردن نگرانی ها و التیام لذایذ نرود.

- روابط اجتماعی با دیگران در جامعه است که هویت اجتماعی فرد را شکل می دهد بنابراین برای هر شخصی، حریمی خاص قائل باشید و به بهانه راحت بودن و بازبودن ذهن و باکلاسی، از مسائل ساده اما مهم چشم پوشی نکنید. این مورد برای جوانان از اهمیت رعایت بیشتری برخوردار می باشد.

- ساختار جامعه چنان است که در خود انواع تفکرات، شخصیت ها و اندیشه ها را جای داده و کلیت آن در طول تاریخ، به حرکت خود ادامه می دهد لذا از محاسن پیشینه نژادی و فرهنگی خود غافل نشده و ارزش های ستودنی را که از گذشته تاکنون به ما به ارث رسیده است به فرزندان خود بیاموزید مانند حفظ حرمت ها و حریم ها، احترام به حقوق دیگران، تکریم زن و مرد در جامعه، پایبندی به خانواده، رعایت پوشش کردی، مشخص بودن نوع روابط با دیگران، هماهنگی و کسب اجازه در دید و بازدیدها، اهمیت دادن به تجریبات بزرگ ترها، انتقال نقش زنان و مردان کرد در همکاری با هم در جنگ ها (مانند داستان های حماسی و تاریخی)، کار، دامداری، کشاورزی و...

جمع بندی

هویت جنسیتی متشکل از دو بخش جنس (ویژگی های ظاهری و جسمانی) و جنسیت (ویژگی های فرهنگی- شخصیتی) است. اگر فردی ظاهر زنانه و ویژگی های شخصیتی زنانه داشته باشد و به تعادل و تکامل لازم رسیده باشد دارای هویت جنسیتی مشخص و منسجم است ولی اگر فردی ظاهری مردانه داشته باشد اما ویژگی های زنانه در گفتار و رفتار وی مشهود باشد، جای تعجب و تحقیر و تمسخر نیست بلکه به عنوان بیماری TS شناخته شده و در دین و قانون کشورمان جایگاه تعریف شده ای دارند که متولی آن سازمان بهزیستی می باشد. هویت جنسیتی از همان بدو تولد آغاز می شود و زیربنایی برای شکل گیری هویت فردی و اجتماعی و سایر ابعاد زندگی نیز می باشد. غالباً این نوع هویت به دلیل حاکمیت شرم و حیا، عدم اطلاع کافی والدین، کمبود آموزش رسمی در این خصوص به صورت پنهانی شکل می گیرد و بسیاری از خانواده ها اطلاع کافی در خصوص اهمیت شکل گیری آن و برخی اختلالات هویت جنسیتی ندارند. هویت اجتماعی نیز در جریان تعامل و ارتباط با اطراف که شامل خانواده، دوستان، فامیل، همسایه ها، متولیان آموزش (مربیان و معلمان)، رسانه ها، کتب و نشریات، سایت و ... است به مرور شکل می گیرد و بسیار حائز اهمیت است که یک فرد چه تصوری نسبت به خود داشته باشد و دیگران نسبت به وی چه تصوری داشته باشند و در نهایت به تعادل بین هویت جنسیتی و اجتماعی برسد تا دچار آشفتگی هویتی نشود. نگارنده معتقد است که بسیاری از مشکلات جامعه ایرانی در حالت کلی و مناطق کردنشین در حالت خاص مانند نابسامانی های جنسی، فروپاشیدن خانواده ها، چشم چرانی و ارتباط های نامشروع و چندارتباطی، خودکشی و سقط های غیرقانونی، طلاق و مزاحمت های خیابانی ناشی از اهمیت ندادن به نحوه شکل گیری هویت جنسیتی و عدم تعادل آن با هویت اجتماعی فرد است. شواهد تاریخی و ادبی و پیشینه تمدن و مدنیت نشان می دهد که کردها برای هویت جنسیتی، برنامه ریزی داشته و بدان توجه نموده اند. محیط جغرافیایی سبب شده سن بلوغ در میان آنها به نسبت مناطق گرمسیر بالاتر باشد، محیط فرهنگی آنان مساعد شکل گیری هویت منسجم جنسیتی و اجتماعی بوده و امروزه به دلیل تاثیر رسانه های جمعی (مانند ماهواره، اینترنت و...) این هویت ها دستخوش تغییرات چالش برانگیز و بعضا مفید نیز شده است. تغییر هویت جنسیت و اجتماعی یک قوم می تواند به آرامی و به مرور زمان در مقیاس بزرگ، به تغییر و دگردیسی و حتی ضعف و سقوط تمدن آن بیانجامد.

منبع:

- شیخی، غفور (1392) هویت جنسیتی و هویت اجتماعی: چالش ها و آسیب ها، دو هفته نامه سراسری جامعه کردستان، سال سوم، شماره6، ص3