درس چهارم (توضیح مفاهیم اصلی)

به کارگیری نرم افزارSpss مستلزم دانشی هرچند کلی درباره ی علم آمار نیز می باشد.در واقع این نرم افزار راحت تر،دقیق تر و ساده تر کردن بکارگیری روش ها و قنون و فرمول های آماری است. اّمار علم انجام ساير علوم است .پس لازم است ابتدا با برخی از مهم ترین اصطلاحاتی که در مرتب در جریان کار با آنها مواجه می شویم را مختصر مرور کنیم:

- تعریف علم آمار

-تقسیم بندی کلی آمار به توصیفی و استنباطی

-جامعه ی آماری

-نمونه ی آماری

- متغیر

انواع متغیر و تقسیم بندی های متدوال

-اندازه گیری

-مقیاس های چهارگانه ی اندازه گیری استیونز

۱-۴-آمار :

عبارت است از هنر و علم جمع آوري، تجزيه و تحليل داده ها، تفسير و استخراج تعميم هاي منطقي در مورد جامعه مادر پديده هاي تحت بررسي بر اساس استنباط از نمونه ها.

۲-۴-آمار توصیفی و استنباطی

واژه Statistics كه به فارسي آن را آمار ترجمه كرده‌اند به دو معني بکار مي رود:

   - به معني اعداد و ارقام واقعي يا تقريبي درباره اموري از قبيل زاد و مرگ، ميزان توليد، ميزان تصادفات رانندگي و غيره.

  - به معني روش هايي که براي جمع‌آوري، تلخيص، تجزيه و تحليل، تفسير و بطور کلي مطالعه و بررسي مشاهدات بکار برده مي شود.

يك فرآيند تحليل آماري، شامل دو بخش عمده است. اولين قدم، نمايش دادن و خلاصه كردن داده ها مي باشد تا توجه ما روي ویژگی هاي مهم داده ها متمركز شده و جزئيات غيرضروري كنار گذاشته شود. اما بخش دوم، براي استخراج نكات كلي و استنباط هايي در مورد پديده تحت مطالعه به كار مي‏رود. بخش اول شامل روش هاي آمار توصيفی (Descriptive statistics) و بخش دوم در برگيرنده روش هاي موسوم به آمار استنباطی (Inferential statistics) است.

     آمار توصيفي به طبقه بندي، خلاصه كردن، توصيف، تفسير و نمايش گرافيکي داده ها براي برقراري ارتباط پژوهشگر با داده ها اطلاق مي شود. نقش آمار توصيفي بعنوان اولين قدم در فرآيند تحليل آماري بسيار مهم و حياتي است. آمار توصيفي با خلاصه كردن داده ها، ویژگی هاي مهم آن را نمايان مي سازد تا ايده هاي لازم را در ذهن پژوهشگر براي مرحله دوم تحليل آماري (آمار استنباطي) ايجاد كند و توزيع کلي جامعه مادر را براي اتخاذ روش هاي آماري نشان دهد.

۳-۴-جامعه آماري

مجموعه افراد يا چيزهائي را كه مي‌خواهيم يك يا چند ويژگي درباره آنها را مطالعه كنيم يك جامعه آماري مي‌ناميم. مثلاً جمعيت نوزاداني كه در سال گذشته در يك مركز درماني مشخص بدنيا آمده‌اند يا مثلاً تعداد تصادفات رانندگي در يکسال.

جامعه آماري ممكن است متناهي يا نامتناهي باشد. مثلاً جمعيت افرادي كه در دو سال گذشته بدنيا آمده اند متناهي، ولي جمعيت افرادي كه از فروردين امسال به بعد بدنيا مي‌آيند نامتناهي است.

۴-۴-نمونه ی آماری

زير مجموعه اي از جامعه را كه طبق ضوابطي مقبول انتخاب مي‌شود به نحوي که بهترين اطلاعات را در مورد جامعه مادر ارائه دهد و مطالعه آن به جاي مطالعه تمام جامعه مقدور است نمونه‌اي از جامعه مي‌نامند. در صورت صحت و دقت نمونه گيري و اتخاذ روش هاي صحيح آماري مي توان  نتيجه حاصل از مطالعه نمونه را به تمام جامعه تعميم داد.

۵-۴-متغير (Variable)

ویژگی هائي در مورد يک جامعه که پژوهشگران آنها را مشاهده و اندازه گيري مي کنند، متغير ناميده مي شود.

 

۶-۴-انواع متغیر

متغير را مي توان به دو طبقه کمّي و کيفي تقسيم کرد.

متغيرهاي کمّي به متغيرهایي اطلاق مي شوند که از نظر مقدار يا ارزش متفاوت هستند و مي توانند مقدار عددي بگيرند. مانند سن، نمره هاي آزمونهاي پيشرفت تحصيلي.

متغيرهائي که از نظر کيفي متفاوت هستند و نمي توانند مقدار عددي بگيرند  متغير کيفي ناميده مي شوند نظير جنس، رنگ مو که مي توان آنها را طبقه بندي کرده و  به صورت کلامي يا کد نمايش داد.

- متغیر مستقل و وابسته :

متغير بر اساس نقشي که در پژوهش به عهده دارد به دو دسته مستقل و وابسته تقسيم مي شود. متغير مستقل، متغير پيش فرض است و متغير وابسته بر اساس تغييرات آن  اندازه گيري و تعيين مي شود. در تحقيق آزمايشي، متغير مستقل توسط پژوهشگر دستکاري مي شود تا تاثيرات آن بر تغييرات متغير وابسته مشخص شود.

متغير وابسته، متغيري است که ارزش يا مقدار آن به متغير مستقل بستگي دارد. متغير وابسته در اختيار پژوهشگر نيست و پژوهشگر نمي تواند در آن دخل و تصرف يا دستکاري کند.

-متغیر گسسته و پیوسته :

طبقه بندي عمده ديگري که از متغيرها شده است بر اين اساس است که آيا متغير، گسسته است يا پيوسته ؟

متغير گسسته، متغيري است که فقط مجموعه اي از ارزش هاي معين به آن اختصاص داده مي شود بعنوان مثال تعداد دانشجويان يک کلاس يا تعداد اعضاي يک خانواده. در متغير گسسته، ارزش هاي موجود بين دو مقدار يا دو ارزش، داراي معني و مفهوم نيست.

متغير پيوسته، متغيري است که هر ارزش يا مقدار ( اعشاري،کسري ) را مي توان به آن اختصاص داد و هر عددي که بين دو واحد آن انتخاب شود داراي معني و مفهوم است.مانند سن، قد، وزن و نمره هاي پيشرفت تحصيلي.

۷-۴-اندازه گیریMeasurment

اساسي ترين فعاليت در هر پژوهش، اندازه گيري است. اندازه گيري فرآيندي است که ازطريق آن، مشاهده ها به عدد تبديل مي شوند.

۸-۴-مقیاس های اندازه گیری:

استيونز(S.S. Stevens) استاد روانشناسي دانشگاه هاروارد آمريكا، در مقاله بنيادي 1946 خود چهار نوع مقياس را معرفي كرده است.

۸-۴-۱-مقياس اسمی (Nominal)

ابتدائي ترين مقياس، مقياس اسمي است. هر گاه مقياس X ،كه معمولاً يك عدد طبيعي است، تنها براي شناسائي افراد يا چيزها يا مكان ها بكار رود، آن را يك مقياس اسمي مي‌نامند. مثلاً اگر پرستاران يك بيمارستان از بخش هاي مختلف نوزادان، جراحي، زنان، اورژانس باشند و به ترتيب آنها را با اعداد1، 2، 3 و 4 مشخص كنيم اين اعداد صرفاً مي‌گويند كه هر پرستار از كدام بخش است. پرستاري كه برچسب 3 دارد از بخش زنان و پرستاري كه بر چسب 4 دارد از بخش اورژانس است.اين طبقه بندي معني كمّي نداشته و اين اعداد را نمي‌توان براي مقايسه يا چهار عمل اصلي حساب بكار برد. تقسیم جنسیت به زن (کد 1) و مرد(کد2) یک نوع مقیاس اسمی دوگزینه ای است.

۸-۴-۲-مقياس ترتيبي (Ordinal)

مقياس ترتيبي  نيز همانند مقياس اسمي به طبقه بندي و نام گذاري طبقه ها مي پردازد. اما در اين مقياس ترتيب مهم است. هر گاه مقياس x، كه يك عدد حقيقي است، برتري را بيان كند، آن را يك مقياس ترتيبي مي‌نامند. مثلاً اگر پزشكان جراح يك بيمارستان را از نظر مهارت با اعداد 1، 2، 3، 4 مشخص كنند. پزشك 4 از پزشك شماره 2 ماهرتر است. ولي نمي‌توان گفت كه دو برابر او مهارت دارد اين گونه اعداد را مي‌توان تنها براي مقايسه و رتبه بندي بكار برد و نمي‌توان با آنها چهار عمل اصلي انجام داد.

 ۸-۴-۳-مقياس فاصله‌اي (Interval)

مقياس فاصله‌اي علاوه بر طبقه بندي، نام گذاري و مرتب کردن طبقه ها، به ما اجازه مي دهد که فاصله هاي موجود بين افراد يا اشياء يا رويدادها را مشخص کنيم. هر گاه مقياس X،كه يك عدد حقيقي است، نسبت دو تفاضل يا دو فاصله را حفظ كند، آن را يك مقياس فاصله‌اي مي‌نامند.

با مقياس فاصله‌اي صفر معني هيچ نمي‌دهد و صرفاً جنبه قراردادي است.

در مقياس فاصله‌اي، نسبت فاصله‌ها با تغيير مقياس فاصله‌اي تغيير نمي‌كند.

۸-۴-۴-مقياس نسبيRatio

این مقیاس بیشتر در علوم دقیقه کاربرد دارد. تفاوت چندانی با فاصله ای نیز ندارد. صفر مطلق در آن وجود دارد.