روش تحقیق مطالعه موردی (قسمت دوم)
ابتدا مسأله مورد مطالعه قرار مي‌گيرد، روش‌هايي كه به كار گرفته مي‌شود مشخص مي‌شود، دستاورد‌هاي حاصل از جمع‌آوري داده‌ها تعيين و تجزيه و تحليل مي‌شود و نتايج و كاربرد‌هاي اين تحقيقات مشخص مي‌شود. از اين ساختار اغلب در مقاله‌هايي كه در زمينه علوم تجربي در روزنامه‌ها منتشر مي‌شود، تحقيقات موردي، پايان‌نامه‌هاي تحصيلي و ... استفاده مي‌شود.
2-11-2-ساختار مقايسه‌اي: در ساختار مقايسه‌اي، يك تحقيق موردي براي دو يا چند بار تكرار مي‌شود. و شرح‌هاي همين تحقيق با هم مقايسه مي‌شود. و كل تحقيق موردي يا نتيجه مقايسه بخش‌هايي از تحقيق، دو يا چند بار، به صورت الگوي مقايسه‌اي تكرار مي‌شود.
2-11-3-ساختار مبتني بر تحقيق تاريخي: مدارك تحقيق موردي بر حسب ترتيب تاريخي تنظيم و ارائه مي‌شوند.ضعف اين ساختار اين‌جا است كه هر پژوهشگر براي مقدمات كار يك تحقيق، مانند خواندن تاريخچه و زمينه تحقيق وقت و نيروي زيادي صرف مي‌كند و اين كار وقت كافي براي نوشتن وضع موجود قضيه باقي نمي‌گذارد. براي پرهيز از اين كار مي‌توان براي تهيه پيش‌نويس‌ها از آخر شروع كرد و به اول بازگشت و نخست به نوشتن فصل‌ها و بخش‌هايي پرداخت كه درباره وضع كنوني قضيه است. پس از آن به شرح تاريخچه پرداخت و سپس با رعايت ترتيب تاريخي بخش نهايي تحقيق را كامل كرد.
2-11-4-ساختار مبتي بر ارائه تئوري:
برای تهیه مطلب کامل در محیط word لطفا اینجا را کلیک فرمایید.باتشکر
منطق كار به موضوع خاص و تئوري بستگي دارد، ولي هر فصل يا هر بخش بايد بيانگر بخشي تازه از بحث باشد.
2-11-5-ساختار معكوس: روش تحليلي معكوس مي‌شود و «پاسخ مستقيم يا نتيجه يك تحقيق موردي يك ديدگاه ضد و نقيض است. بقيه تحقيق موردي به ارائه توضيح اين پي‌آمد اختصاص مي‌يابد، و در فصل‌ها يا بخش‌هاي بعدي توضيحاتي در اين باره داده مي‌شود.
2-11-6-ساختار بدون ترتيب: فصل‌ها و بخش‌ها داراي هيچ ترتيب خاص و مهمي نيست. در اين ساختار پژوهشگر بايد به مسائل مهمي توجه كند. ترتيب فصل‌ها مهم نيست، ولي مجموعه داراي اهميت است. اگر موضوع‌هاي كليدي و اصلي از قلم بيفتد، در آن صورت داستان ناقص خواهد بود. پژوهشگر بايد از موضوع به خوبي آگاه باشد و براي رفع اين كاستي الگوهايي از تحقيق موردي داشته باشد.
دوم ) زمان و شيوه شروع گزارش
از همان آغاز پژوهش بخش‌هاي خاصي از گزارش را مي‌توان پيش نويسي كرد و اين پيش‌نويس مقدم بر جمع‌آوري داده‌ها و تكميل كردن و تجزيه و تحليل است. مثل بخش‌هاي مربوط به منابع و مأخذ و روش‌شناسي در تحقيق. بخش منابع و مأخذ را مي‌توان در صورت لزوم، با مأخذ جديد و مروري بر ادبيات تكميل كرد تا هنگام تنظيم نقل‌قول‌ها مطمئن بودكه چيزي از قلم نيفتاده است. اين كار با شيوه متداولي كه پژوهشگران انجام مي‌دهند، يعني بخش منايع و مأخذ را در آخر كار تهيه مي‌كنند، متفاوت است. زيرا اينگونه افراد در بخش پاياني تحقيق بايد وقت زيادي را صرف نوشتن اين مطالب نمايند و نمي‌توانند به بخش‌هاي مهم‌تر مثل نوشتن اصل تحقيق. بازنويسي، ويراستاري و... بپردازند.
بخش مربوط به روش‌شناسي را هم بايد در اين مرحله پيش‌نويسي كرد، زيرا گام‌هاي اصلي مربوط به جمع‌آوري داده‌ها و تجزيه و تحليل آنها بايد به صورت بخشي از طرح تحقيق موردي درآيد.
پس از جمع‌آوري داده‌ها، ولي پيش از شروع تجزيه وتحليل، بخش ديگري را كه بايد تهيه كرد، داده‌هاي تشريحي درباره قضاياي مورد تحقيق است. داده‌هاي تشريحي شامل اطلاعات كمي و كيفي درباره قضايا است. اين بخش بسته به نظر و عقيده پژوهشگر بلند يا كوتاه است. اگر پيش‌نويس اين بخش‌ها به صورتي صحيح و مناسب تهيه شود، محقق گامي بلند به جلو برداشته و مي‌تواند براي تجزيه و تحليل دستاورد‌ها وقت بيشتري صرف كند. گامي ديگر در راه تهيه گزارش تحقيق موردي. به كيفيت كلي تحقيق مربوط مي شود.و عبارت است از بازنگري يا مرور بر گزارش كه نه تنها به وسيله همكاران بلكه به وسيله كساني كه در تحقيق مشاركت داشته و يا نقش آگاهي دهنده ايفا كرده‌اند، انجام مي‌شود، اگر نقطه نظر‌هاي ارائه شده مثمر‌ثمر باشد، پژوهشگر مي‌تواند آنها را به عنوان بخشي از كل تحقيق موردي منتشر كند. با اين اقدام واقعيت‌هاي اساسي و مداركي كه در قضيه ارائه مي‌شوند بايد يكديگر را تأييد كنند. از ديدگاه روش‌شناسي، اصلاحاتي كه در تحقيق انجام مي‌شود موجب افزايش صحت تحقيق موردي خواهد شد. و احتمال اينكه گزارش نادرست ارائه گردد كاهش مي‌يابد. شخص پژوهشگر مي‌تواند با ديدگاههاي مختلف با يك موضوع آشنا شود و آنها را در گزارش خود مطرح كند.( ك ين،1376، ص211-220)
2-12- تحقيق موردي نمونه
حتي اگر كسي به عنوان پژوهشگر يك تحقيق موردي به بهترين شكل ممكن از روش‌هاي اصولي استفاده كند، يعني دستور كار تحقيق موردي را تهيه و به كار بندد. زنجيره‌اي از مدارك را حفظ نمايد، پايگاه داده‌ها را براي تحقيق موردي به وجود آورد و از اين كارها بكند. باز هم نمي‌تواند يك تحقيق موردي نمونه ارائه نمايد. داشتن مهارت كافي يا استاد شدن در به كارگيري اين فنون ييان روش‌ها باعث مي‌شودكه فرد در اين كارها خبره شود، ولي الزاماً نمي‌تواند به صورت يك متخصص نمونه درآيد.
* يك تحقيق موردي نمونه پنج ويژگي عمده دارد كه به شرح زير است:
2-12-1- تحقيق موردي بايد مهم باشد: اين ويژگي كلي تحقيق موردي از كنترل بسياري از پژوهشگران خارج است. اگر يك پژوهشگر به تعداد اندكي از « مكان ها » دسترسي داشته باشد، يا اگر منابع بيش از حد محدود باشند، تحقيق موردي كه در اين محدوديت‌ها انجام مي‌شود، نمي‌تواند اهميت چندان زيادي داشته باشد. تحقيقات موردي مهم:
· تحقيقات موردي غير‌عادي هستند كه نظر همگان را به خود جلب مي‌كنند.
· موضوع ها و مسائلي را بررسي مي‌كنند كه از نظر ملي اهميت دارند.
· داراي هر دو ويژگي بالا هستند.
تحقيقات موردي كه در آن پژوهشگر مي‌خواهد موضوعي را روشن نمايد و يا مطالبي را كشف كند، فرصتي به دست مي‌دهد تا بتوان بدان وسيله يك تحقيق موردي نمونه ارائه كرد. حالت ديگر زماني است كه يك موضوع بحراني انتخاب مي‌شود. در اين حالت تحقيق موردي اهميت زيادي پيدا خواهد كرد. بسياري از دانشجويان تحقيقات موردي بي‌اثر و مسائل تئوريك مرده را به‌عنوان موضوع تحقيق موردي خود انتخاب مي‌كنند. پيش از انتخاب يك تحقيق موردي ، دانشجو بايد به صورتي مفصل درباره نقشي كه آن تحقيق در جامعه ايفا خواهد كرد بررسي كند، با اين نيت كه بتواند تحقيق موردي مزبور را با موفقيت به انجام برساند.
2-12-2- تحقيق موردي بايد كامل باشد: احساس كامل بودن به هنگام انجام يك تحقيق موردي حائز اهميت است. اين احساس عبارت است از تعيين مجموعه كاملي از آزمايش‌هاي آزمايشگاهي. براي تحقيقات موردي، كامل بودن به سه طريق امكان‌پذير است. نخست اينكه مرز‌هاي تحقيق به صورتي مشخص مورد توجه قرار گيرد. (يعني تبيين پديده مورد تحقيق) دوم جمع‌آوري مدارك. در اين راستا مدارك با اهميت آن‌هايي هستند كه مي‌توانند موضوع يا ديدگاه مخالف را تأييد نمايند. راه سوم به نبودن شرايط لازم مربوط مي‌شود. امكان دارد يك تحقيق موردي كامل نشود زيرا به اصطلاح منابع تحقيق به اتمام رسيده است، يا پژوهشگر زمان كافي نداشته باشد.
2-12-3- تحقيق موردي و ديدگاههاي مخالف: در اجراي تحقيقات موردي، يكي از روش‌هاي ارزشمند اين است كه موضوع‌ها و ديدكاه‌هاي مخالف مورد توجه قرار بگيرند. و در مرحله تجزيه و تحليل داده‌ها به ديدگاههاي مخالف و موافق هر دو توجه شود.
2-12-4- تحقيق موردي بايد مدارك كافي ارائه كند: يك تحقيق موردي نمونه بايد بتواند به شيوه‌اي معقول و مؤثر مدارك لازم را ارائه نمايد، به گونه‌اي كه خواننده با توجه به ارزش‌هاي مبتني بر تجزيه و تحليل به نوعي قضاوت و داوري مؤثر برسد. مدارك بايد حالت خنثي داشته باشد، چه در رد و چه درتأييد ديدگاه پژوهشگر خواننده بايد بتواند به صورت مستقل نتيجه بگيرد، كه آيا آن تفسير قابل اعتماد است يا خير؟ مهم ترين مدارك در تحقيق بايد اورده شود و نه اسناد و مداركي كه ديدگاه پژوهشگر را تأييد كنند.
2-12-5- گزارش تحقيق موردي نبايد كسالت‌آور باشد: آخرين ويژگي عمده در تحقيق موردي اين است كه صرف‌نظر از الگويي كه استفاده مي‌شود، نبايد كسالت‌آور باشد. در مورد گزارش‌هاي كتبي به اين معنا است كه بايد با خطي خوانا و سبكي زيبا ارائه شود.(ك ين،1376، ص 227-233)
2-13- انواع تحقيقات موردي
2-13-1- تحقيق تك موردي:تحقيق تك‌موردي براي طرح‌ها و شرايط گوناگون مناسب است. دليل منطقي كه براي تحقيق تك‌موردي ارائه مي‌شود بر اين اساس قرار دارد كه
اولاً: اين تحقيق نمايانگر يك قضيه جدي يا مسئله حادي است كه بايدآن را با يك تئوري كه به خوبي تنظيم و تدوين شده آزمود. در اين تئوري مجموعه‌اي از موضوع‌ها به صورتي روشن مشخص شده است و شرايطي كه در صورت وجود آنها صحت دارند نيز تأييد گرديده است. بايد يك تحقيق موردي وجود داشته باشد تا بتوان يك تئوري را تأييد كرد، با آن مقابله نمود، يا آن را بسط و گسترش داد. و براي آزمودن آن تئوري نيز بايد همه شرايط فراهم باشد. يكي از دلايلي كه تحقيق تك‌موردي را بر تحقيق چند موردي برتر مي‌شمارند اين است كه تحقيق تك موردي نمايانگر نوعي آزمون سرنوشت‌ساز براي يك تئوري مهم است. پژوهشگري به نام نيل گراس و همكاران با انجام تحقيقي كه روي يك مدرسه متمركز شده بود، در كتاب خود به نام جامه عمل پوشانيدن به نو‌آوري‌هاي سازمان(1971) از چنين طرحي استفاده كردند. از آن جهت آن مدرسه را انتخاب كردند كه در زمينه نوآوري سابقه‌اي طولاني داشت و به ندرت با موانعي بر سر راه نوآوري مواجه شده بود. در تئوري‌هاي رايج، چنين موانعي را علت اصلي نا‌موفق ماندن طرح‌ها و نظر‌هاي ابداعي( نوآوري) مي‌دانستند. گراس و همكاران ثابت كردند كه در آن مدرسه هم يك طرح جديد با شكست مواجه شده، ولي موانع مورد بحث علت اصلي آن شكست نبود، در واقع فرايند اجرايي ( و نه آن موانع) باعث نا موفق ماندن آن طرح شده بود. پژوهش مزبور اگرچه پژوهش خود را به تحقيق موردي محدود كرده بود توانست در مورد تئوري نوآوري حرف تازه‌اي بزند. پيش از اين تحقيق، تحليل‌گران به مسئله شناسايي موانع توجه ميكردند، ولي پس از آن تحقيق مطالب بسيار زيادي در مورد تحقيق روي فرايند‌هاي اجرايي مي‌نويسند.
ثانیاً: تحقيق تك‌موردي مربوط به جاهايي است كه نشان‌دهنده يك حالت منحصر‌به‌فرد يا يك وضع حاد است. اين معمولاً به وضعي مربوط مي‌گردد كه در بيماران رواني مشاهده مي‌شود، يعني موردي كه يك ضربه يا يك اختلال، به صورتي بسيار نادر، مي‌تواند وجود داشته باشد تا بتوان بدان وسيله يك تحقيق موردي را مستند كرد يا بر آن اساس تجزيه و تحليل كرد. براي مثال يك مورد بسيا نادر در عارضه يا علامت بيماري مربوط به حالتي است كه بيمار نتواند صورت افراد آشنا را تشخيص دهد و آنها را بشناسد. در چنين شرايطي تحقيق تك‌موردي هنگامي به عنوان طرح تحقيق مناسب است كه فردي با اين علائم روبرو شود. تحقيق موردي مي‌تواند توانايي‌ها و نا‌توانايي‌هاي شخص بيمار را به عنوان سند ارائه كند و ماهيت خاص بيماري و نوع اختلال را روشن كند. پس به طور خلاصه اينكه قضيه به صورت يك رويداد منحصر به فرد و نادر باشد.
ثالثاً: پژوهشگر يك پديده موجود در طبيعت را كشف كند. وضعي كه يك پژوهشگر فرصت پيدا مي‌كند تا پديده‌اي را مشاهده و تجزيه و تحليل كند كه پيش از او در ديد پژوهشگران قرار نمي‌گرفت. در واقع پژوهشگر به شرايطي دست يابد كه پيش از او مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران قرار نگرفته يا به آن دسترسي نداشته اند. در اين حالت تحقيق موردي ارزش اجرايي پيدا مي‌كند. زيرا جنبه توصيفي آن مي‌تواند حالت اطلاع دهنده داشته باشد. اين وضع درباره داستان كلاسيك جامعه شناسي اليوت لي‌با صادق است. او در كتاب مشهور خود به نام ساكنان خيابان تالي (1967) گروهي از مردان سياهپوست را شرح مي‌دهد كه در گوشه‌اي از خيابان‌هاي محله فقيرنشين شهر زندگي مي‌كنند. او از طريق برقرار كردن دوستي با اين افراد توانست درباره شيوه و سبك زندگي آنها و سازگاري با رفتار آنها و به ويژه احساسي كه آنها نسبت به بيكاري و شكست در زندگي داشتند پي ببرد. اين كتاب درباره بخشي از فرهنگ حاكم بر شهر‌هاي ايالت متحده آمريكا براي يك دوره طولاني، ژرف نگري هايي را ارائه مي‌كند. و اين مطلبي است كه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد و به صورتي ناشناخته باقي مانده بود.
تحقيق تك‌موردي نشان مي‌دهد كه پژوهشگران چگونه مي‌توانند روي اين موضوع‌ها تحقيق كنند، بنابر‌اين چنين اقدامي موجب مي‌شود تا درآن زمينه پژوهش‌هاي بيشتري صورت بگيرد و سرانجام به يك اقدام سياسي منجر شود. لي‌با اين فرصت را به دست آورد تا در يكي از نقاط مجاور واشنگتن دي‌سي به افرادي برخورد كند و درباره زندگي روزمره آنها چيز‌هايي بياموزد. مشاهدات و ژرف‌نگري‌هاي وي درباره مسائل بيكاري، توانست زمينه بسيار خوبي را براي يك تحقيق موردي مهم به وجود آورد، زيرا كمتر كسي از دانشمندان علوم اجتماعي پيش از او اين فرصت را پيدا كرده بود كه به اين مسائل بپردازد. حتي با وجود اينكه در همه جاي امريكا و سراسر كشور چنين نمونه هايي مشاهده مي‌شد. زماني كه ساير پژوهشگران با فرصت‌هاي مشابهي مواجه شوند و بتوانند پديده‌اي رايج را شناسايي و آن را به عموم معرفي كنند، يعني چيزي كه پيش از آنها، دانشمندان به آنها توجهي نكرده . به اصطلاح به آنها دسترسي نداشته باشند مؤيد اين است كه تحقيق تك‌موردي مربوط به زمينه‌هايي با ماهيت اكتشافي است. سه دليلي كه در بالا ارائه شد، مهم ترين دلايل براي انجام تحقيق تك‌موردي هستند. اوضاع يا شرايط ديگري نيز وجود دارند كه تحقيق تك‌موردي مي‌تواند مقدمه‌اي برتحقيقات بعدي باشد، مثل كاربرد تحقيق موردي به عنوان يكي از ابزارهاي اكتشاف. ولي در چنين شرايطي. نمي‌توان تحقيق موردي را به خودي خود به عنوان يك تحقيق كامل يه حساب آورد. تحقيق موردي از اين نظر ضربه‌پذير است. چنان كه پس از شروع كار در مي‌يابيم ، آنچه مورد تحقيق قرار گرفته يك قضيه يا مورد تحقيق نيست. از اين رو تحقيق تك موردي را بايد به صورتي دقيق مورد بررسي قرار داد و قانع شد كه به صورت بالقوه نوعي قضيه يا چيزي است كه مي‌توان مورد تحقيق قرار داد و بدين گونه اين احتمال كه پژوهش مزبور يك تحقيق واقعي است و نيز احتمال اينكه مدارك لازم به دست خواهد آمد به بالاترين حد ممكن مي رسد.
* تحقيق تك موردي دو نوع است: تحقيق تك موردي كل نگر ؛ تحقيق تك موردي جزءنگر
2-13-1-1- طرح تحقيق تك‌موردي جزءنگر
امكان دارد يك تحقيق موردي داراي بيش از يك قضيه براي تحقيق باشد. كه اين مربوط به زماني است كه در درون يك تحقيق موردي به واحدهاي فرعي هم توجه شود. دموكراسي اتحاديه(1956) يكي از تحقيقات موردي است كه سه پژوهشگر دانشگاهي (سايمن مارتين ليپست،مارتين ترو و جيمز كلمن) انجام دادند. اين تحقيق موردي درباره سياست دروني اتحاديه ناشران بين‌المللي است و چندين واحد تجزيه و تحليل(قضيه اصلي) را شامل مي‌شود. واحد اصلي كل سازمان، واحدهاي فرعي، اعضاي سازمان و چندين واحد مياني هم مورد توجه بوده‌اند. امكان دارد طرح تحقيق تك‌موردي از اجزاي اصلي و واحدهاي متعددي تشكيل شده باشد و در نتيجه يك تحقيق پيچيده‌تر يا به اصطلاح طرح جزءنگر ارائه شود.
2-13-1-2- تحقيق تك موردي كل نگر : غالباً واحد‌ها بر روي هم فرصتي به وجود مي‌آورند كه مي‌توان با انجام يك تحقيق موردي به عمق تحقيق تك موردي پي برد. ولي اگر به اجزا يا واحدهاي فرعي بيش از حد توجه شود، و اگر جنبه كل نگري طرح به فراموشي سپرده شود، طرح اصلي تغيير خواهد كرد. مسير آن دگرگون خواهد شد و ماهيت ديگري پيدا خواهد كرد. امكان دارد اين تغيير قابل توجيه باشد ولي پژوهشگر در برابر آن بايد با نوعي آگاهي برخورد كند.
اين دو نوع تحقيق تك‌موردي داراي نقاط قوت و ضعف مخصوص به‌خود هستند. طرح تحقيق كل نگر براي مواردي مناسب است كه هيچ واحد فرعي معقولي وجود نداشته باشد و تئوري ذي‌ربط در رابطه با آن تحقيق به خودي خود داراي ماهيتي جامع و كامل باشد. مسأله ديگري كه در طرح كل‌نگر پديد مي‌آيد اين است كه امكان دارد تحقيق موردي بدون آگاهي پژوهشگر مسير خود را تغيير دهد، پرسشهاي نخستين در رابطه با موضوعي خاص مطرح هستند، ولي با پيشرفت تحقيق پرسشهاي ديگري مطرح مي‌شوند و مدارك به دست آمده بر پرسشهاي ديگري گواهي مي‌دهند. البته عده‌اي معتقدند اين از نقاط قوت تحقيق موردي است ولي واقعيت اين است كه بيشترين انتقادهايي كه بر تحقيق موردي وارد آمده در اين رابطه بوده است كه طرح تحقيق اوليه پس از مدتي رنگ عوض مي‌كند و پس از آن ذي‌ربط نمي‌باشد.اگر در واقع پرسشهاي مورد تحقيق تغيير كنند، پژوهشگر بايد كار را از اول شروع كند و طرح تحقيق جديدي را در نظر بگيرد.
يكي از راه‌ها اين است كه در برابر پديدار شدن واحد هاي فرعي پژوهشگر حساسيت بيشتري نشان دهد تا دجار لغزش نگردد. از اين رو طرح تحقيقي كه به واحدهاي فرعي مي‌پردازد، مي‌تواند به عنوان يكي از روش‌هاي اصلي براي مباحث تحقيق موردي در آيد. به هر حال در طرح تحقيق جزء نگر نقاط ضعف زيادي هم مشاهده مي‌شود يكي از اين نقاط ضعف مربوط به زماني است كه تحقيق موردي تنها به واحد فرعي توجه كند و به هنگام تجزيه و تحليل از طرح اصلي منحرف شود و به آن مراجعه مجدد نكند. در ارزيابي يك برنامه كه بررسي واحدهاي فرعي را هم شامل مي‌شود، اگر پژوهشگر نتواند به واحد اصلي توجه كند . يعني برنامه اصلي را فراموش نمايد ، دچار چنين لغزشي خواهد شد. به همين گونه تحقيق درباره جو سازماني مستلزم اين است كه افراد را به عنوان « واحدهاي فرعي مورد تحقيق » به حساب آورد. ولي اگر داده‌ها تنها بر كاركنان تمركز يابند در آن صورت نوع اقدام به صورت تحقيقي در مي‌آيد كه بر روي كاركنان انجام مي‌گيرد و سازمان يا جو سازماني به فراموشي سپرده مي‌شود.
آنچه اتفاق مي‌افتد اين است كه پديده اصلي كه مورد توجه و تحقيق بوده است (جو سازماني) جنبه محتوايي يا بستر تحقيق به خود مي‌گيرد و ديگر هدف تحقيق نخواهد بود. گام اصلي در طرح ريزي و انجام يك تحقيق تك‌موردي، تعيين قضيه اصلي(واحدي) است كه بايد مورد بررسي قرار گيرد. بايد از قضيه يك تعريف علمي ارائه كرد، و در اين راه نبايد جانب احتياط را از دست داد.(ك ين،1376، ص60-73)
2-13-2- تحقيق چند موردي
امكان دارد يك تحقيق داراي بيش از يك قضيه يا طرح تك‌موردي شود، كه در اين حال بايد از طرح تحقيق چند موردي استفاده كرد. يك نمونه معمولي آن تحقيقي است كه در زمينه نوآوري در مدارس قابل مشاهده است مثل كلاس‌هاي درس آزاد، كلاس‌هاي تقويتي و به كارگيري تكنولوژي جديد. هر محل يا جايگاه مي‌تواند موضوع يك تحقيق موردي باشد، اما براي انجام تحقيق، بايد از طرح تحقيق چند موردي لستفاده كرد. طرح تحقيق چند موردي در مقايسه با طرح تحقيق تك‌موردي نقاط قوت و ضعف خود را دارد. شواهد و مداركي كه از طرح تحقيق چند موردي به دست مي آيد غالباً اجتناب ناپذير است و كل تحقيق به عنوان تحقيقي قوي‌تر به حساب مي‌آيد. دلايلي منطقي را كه براي طرح تحقيق تك موردي ارائه مي‌شود نمي‌توان از ديدكاه تحقيق چند موردي قانع كننده دانست. قضاياي غير معمول، يا نادر قضاياي حاد و شديد كه بدان وسيله فرد به وجود پديده‌اي كه از چشم ديگران پوشيده است، پي مي‌برد ايجاب مي‌كند كه فقط تحقيق تك‌موردي انجام شود. انجام تحقيق چند موردي مستلزم دسترسي داشتن به منابع وسيع و صرف زمان زيادي است كه از حد پژوهشگر مستقل يا دانشجو فراتر مي‌رود. تحقيق چند موردي را به عنوان چندين تحقيق آزمايشي. مي‌توان به حساب آورد، يعني تكرار تحقيق. در گذشته به غلط تحقيق چند موردي را مشابه پاسخ نامه‌هاي متعددي مي‌دانستند كه در تحقيق پيمايشي پر ميكردند. يا آن را مشابه آزمودني‌هايي مي‌دانستند كه در درون يك تحقيق آزمايشي قرار دارد يعني از منطق نمونه‌گيري پيروي ميكردند. حال آنكه تحقيق چند موردي نوعي نمونه‌گيري نيست. بلكه تكرار تحقيق است .
تكرار تحقيق از نظر مقايسه هما نند انجام دادن چندين تحقيق آزمايشي است. به طور مثال اگر يك نفر تنها به سه قضيه يا مورد تحقيق سيار نادر در درمان‌گاه روان درماني دسترسي داشته باشد. طرح مناسب براي تحقيق آن است كه بتوان بر آن اساس براي هر‌يك از آن سه مورد يا سه تحقيق نتايج مشابهي را پيش‌بيني كرده و بدان وسيله مداركي را به دست داد، كه اين سه تحقيق در واقع بر‌اساس بروز يك نوع علامت بيماري انجام شده. از اين سه تحقيق اگر نتايج مشابهي به دست‌آيد. به اصطلاح مي‌گويند كه تحقيق تكرار مي‌شود. منطق مربوط به تحقيق چند موردي بر همين اساس قرار دارد، قضيه يا مورد تحقيق بايد به صورتي دقيق انتخاب شود تا:
اولاً: نتايج مشابهي را پيش بيني كند. كه در آن صورت يك واقعيت تكرار مي‌شود كه آن را تكرار يا تأييد واقيت مي‌نامند.
ثانیاً: به دلايل قابل پيش بيني به نتايج متفاوتي بينجامد. كه در آن صورت يك نظريه تآييد مي‌شود كه آن را تأييد تئوري مي‌نامند. توانايي فرد يا گروهي كه بتواند 6 يا 10 تحقيق موردي در درون يك طرح تحقيق چند موردي انجام دهد، مشابه توانايي فرد يا گروهي است كه مي تواند 6 يا 10 تحقيق تجربي روي موضوعات ذي‌ربط انجام دهد. يك گام مهم در اجراي روش مبتني بر تكرار تحقيق، ارائه يك چارچوب نظري غني است. اين چارچوب بايد بتواند شرايطي را كه امكان دارد يك پديده خاص را شناسايي كرد، مشخص نمايد(تأييد واقعيت) و نيز بايد بتواند شرايطي را مشخص كند كه نمي‌توان به آن پديده دست يافت(تكرار يا تأييد يك تئوري) اين چارچوب تئوريك بعداً به صورت محملي در مي‌آيد كه مي‌توان آن را به قضاياي جديد تعميم داد همان‌گونه كه در علوم آزمايشگاهي مرسوم است، اگر تعدادي از تحقيقات تجربي نتوانند به نتايج پيش بيني شده بينجامند بايد تئوري را اصلاح كرد و آن را مورد تجديد نظر قرار داد.
به يك مثال در اين زمينه توجه كنيد: در دو دهه 1960 و 1970 يك مسأله رايج، يافتن راه يا شيوه‌اي بود كه مي‌بايد توصيه‌هايي را به مقامات اجرايي و دست اندر‌كاران امور شهر ارائه كرد. يك پژوهشگر به نام بيتر زانتون در كتاب خود به نام توصيه‌هاي ضعيف(1981) به بحث درباره تجربه‌هايي پرداخت كه طي آن دانشگاهيان و ساير گروه‌هاي تحقيق در صدد همكاري با مقامات امور شهري ير‌آمده بودند. كتاب مزبور نمونه‌اي بسيار عالي از يك تحقيق چند موردي است كه اين پژوهشگر با بررسي 8 تحقيق موردي نشان داد كه دانشگاه‌ها نتوانستند در زمينه امور شهر به مقامات كمك كنند. تحقيقات ياد شده بدان حد بود كه بتوان ادعا كرد، به اندازه كافي تكرار شده است و خوانندگان گزارش مذكور نسبت به بررسي و نتيجه گيري از پديده مورد بحث متقاعد مي‌شدند. سپس اين پژوهشگر در صدد ارائه 5 تحقيق موردي ديگر بر‌آمد كه باز هم صاحب‌نظران غير‌دانشگاهي در اين زمينه نا‌موفق مانده بودند و چنين نتيجه مي‌گيرد كه اين ناكامي‌ها يا شكست‌ها در وجود متخصصان دانشگاهي خلاصه نمي‌شود و تنها به آنها محدود نمي‌گردد. و باز اين كه با بررسي گروه ديگري از تحقيقات موردي توانسته بودند به صورت موفقيت‌آميزي به سازمان‌هاي تجاري . مهندسي و ساير بخش‌ها (غير از امور شهري) كمك شاياني بنمايند. او با بررسي آخرين دسته از پژوهش‌ها ثابت كرد كه اگر گروه‌هايي در امر كمك رساني به مقامات امور شهري موفق بوده‌اند، بدان سبب است كه آنها در امور اجرايي مشاركت و دخالت نموده‌اند و تنها به دادن توصيه اكتفا نكرده‌اند و به اين نتيجه مي‌رسند كه مقامات امور شهري نياز مند توصيه‌ها و راهنمايي‌هايي هستند. در درون هر يك از اين چهار دسته تحقيق موردي، زانتون توانست اصل تأييد واقعيت را به اثبات برساند. همچنين با بررسي اين چهار دسته تحقيق، او توانست اصل تكرار تئوري يا تأييد تئوري را به اثبات برساند. يك چنين طرح بالقوه‌اي از تحقيق موردي را بايد در مورد مسائل و موضوعات ديگر هم به كار برد. چه در تحقيق آزمايشي و چه در تحقيق موردي، بايد روش مبتني بر تكرار تحقيق را از روش نمونه گيري، كه در تحقيق پيمايشي رايج است تفكيك كرد.
روش نمونه‌گيري در جايي كاربرد دارد كه پژوهشگر در صدد برآيد تكرار يا توزيع پديده خاصي را تعيين كند و نيز در جايي كه تحقيق پيمايشي بر روي كل جامعه پر‌هزينه يا غير‌عملي باشد. و فرض ير اين است كه داده‌هاي به دست آمده از كل يك نمونه، بازتابي از كل جامعه مورد مطالعه است. كاربرد روش نمونه‌گيري در تحقيق موردي جايگاهي ندارد، از اين رو تحقيق موردي را نبايد به صورت عمومي براي ارزيابي رويداد يك پديده به كاربرد. ديگر آنكه آن تحقيق موردي بايد در بر‌دارنده پديده مورد مطالعه و محتواي قضيه مورد تحقيق باشد كه آن هم به نوبه خود در بر‌گيرنده تعدادزيادي متغير ذي‌ربط خواهد بود. روش تكرار در تحقيق چند موردي را در نمودار نشان داده‌ايم. اين نمودار از تحقيقي استخراج شده است كه مربوط به روش تحقيق موردي است. اعداد و ارقام درون اين تحقيق نمايانگر آن هستند كه گام نخستين در طرح‌ريزي تحقيق بايد شامل اراده تئوري باشد، وسپس نشان مي‌دهد كه انتخاب قضيه مورد تحقيق و تعيين معيار‌هاي خاص از جمله گام‌هاي مهمي است كه در طرح تحقيق و فرايند جمع‌آوري داده‌ها اهميت دارند.
هر تحقيق موردي « كل» تحقيق را شامل مي‌شود و بايد درباره واقعيت‌ها و نتايجي كه تحقيق در پي دست‌يابي به آنها است مداركي به دست بدهد تا بتوان نتيجه تحقيق را، به عنوان اطلاعات مورد نياز براي تكرار تحقيقات ديگر مورد استفاده قرار داد. به نتيجه تحقيقات تك‌موردي و چند موردي بايد توجه نمود و خلاصه گزارش را بر‌آن اساس تهيه كرد. براي هر تحقيق تك‌موردي گزارش بايد شامل چگونگي و علت وجود موضوعي خاص كه مطرح است باشد. در تمام تحقيقات گزارش بايد بيانگر حدود و دامنه تكرار باشد و اين كه چرا تحقيقات خاصي مي‌توانند نتايجي مشخص را به دست بدهند، در حالي كه ساير تحقيقات نتايجي معكوس به بار مي‌آورند.
بايد به صورت كل‌نگر باشد. هنگامي كه طرح تحقيق جزءنگر به اجرا درآيد هر تحقيق موردي مستلزم جمع‌آوري و تجزيه و تحليل داده‌هايي مي‌گردد كه به مقياس وسيعي كمي هستند كه از آن جمله است طرح تحقيق پيمايشي كه در درون هر تحقيق يا هر قضيه‌اي به اجرا در مي‌آيد.
2-14- طرح تحقيق موردي و انعطاف‌پذيري
طرح تحقيق موردي الزاماً درست همان چيزي نيست كه تحقيق با آن شروع مي‌شود. در واقع طرح انعطاف‌پذير است. طرح مي‌خواهد دگرگون شود يا پس از مراحل نخستين مورد تجديد نظر قرار گيرد. تحقيقات محوري به طور خاص موجب خواهند شد كه نقاط ضعف يا نا به هنجاري‌هاي طرح اوليه يا نخستين آشكار شود. اگر طرح تك موردي باشد، پس از انجام مراحلي از طرح مشخص مي‌شود آنچه قرار بود طرحي منحصر به فرد باشد ديگر بدان صورت نيست. اگر طرح تحقيق چند موردي باشد احتما لاً بايد در گزينش قضيه‌ها تجديد نظر و آنها را اصلاح كرد، البته به سبب اطلاعات جديدي كه درباره اين قضيه‌ها به دست مي‌آيد. به عبارتي، پس از جمع‌آوري داده‌هاي نخستين و تجزيه و تحليل، پژوهشگران اين حق را دارند تا مدعي شوند كه طرح نخستين داراي نقاط ضعف و معيوب بوده است و اين كه بايد در آن تغييراتي بدهند و اصلاح كنند. اين يكي از كاربرد هاي مطلوب تحقيقات محوري است.
علاقه ام به بحث های گروهی و تخصصی به ویژه حوزه ی جامعه شناسی و پژوهشگری است. از منتقدان گرامی درخواست دارم مرا یاری و راهنمایی فرمایند. متشکرم.